ကိုသန်းလွင် ● အာဖဂန်နစ္စတန်ရွေးကောက်ပွဲ

ကိုသန်းလွင် ● အာဖဂန်နစ္စတန်ရွေးကောက်ပွဲ

(မိုးမခ) စက်တင်ဘာ ၂၄၊ ၂၀၁၉

(၁)
အာဖရန်နစ္စတန်နိုင်ငံသမ္မတကြီးဂါနီ (Mr Ashraf Ghani) အတွက် လှိုင်းများပုတ်ခတ်နေသည့် ရေပြင်ကျယ်တွင် ကူးခတ် နေရာမှ သမ္မတကြီးထရမ့်က ပြစ်ပေးလိုက်သော အသက်ကယ်ကြိုးစကို ရှာဖွေတွေ့ရှိသွားရသလိုဖြစ်ပါသည်။ သမ္မတ ထရမ့်က ရည်ရွယ်ချက်ရှိရှိ ပြုလုပ်ပေးခြင်းမဟုတ်သည့်တိုင် တာလဘန်များနှင့် ဆွေးနွေးပွဲကို ဖျက်သိမ်းလိုက်ခြင်းကြောင့်သမ္မတဂါနီအတွက်ဘာမှမဖြစ်သလို အလုပ်အကိုင်မပျက် ဆက်လက်ချီတက်ရန်သာ ရှိပါတော့သည်။ သမ္မတကြီးသည် သမ္မတဒုတိယသက်တမ်း ၅ နှစ်စာကို ဝင်ရောက်ယှဉ်ပြိုင်ရန် အဆင်သင့်ပြင်လျက်ရှိပါသည်။ ရွေးကောက်ပွဲကို ယခုလ နောက်ပိုင်း စက်တင်ဘာ ၂၈ ရက်နေ့တွင်ကျင်းပရန်ရှိသည်။

(၂)
ယနေ့ အာဖရန်နစ္စတန်တွင် စိတ်ဝင်တစား ပြောဆိုနေကြသော အကြောင်းအရာမှာ အမေရိကန်တို့၏ နိုင်ငံရေး လှုတ်ရှားမှု သာဖြစ်ပါသည်။ အမေရိကန်တို့က ၁၈နှစ်ကြာ အာဖရန်နစ္စတန်၏ နိုင်ငံရေးတွင် ပါဝင်လှုတ်ရှားခဲ့ရာ မှ စစ်တပ်ရုတ်သိမ်းရေးကို ဆောင်ရွက်လာပါသည်။ စစ်တပ်ရုတ်သိမ်းရေးဆိုရာတွင် အာဖရန်နစ္စတန်နိုင်ငံရေးမှ အမေရိကန် တို့က ထာဝရထွက်ခွာရန် ပြင်ဆင်ခြင်းပင်ဖြစ်ပါသည်။ ထိုသို့ထွက်ခွာနိုင်ရေးအတွက် အမေရိကန်နှင့် တာလဘန်တို့ဆွေးနွေးပွဲကျင်းပရန် ပြင်ဆင်ထား ခဲ့ကြပါသည်။ လျှို့ဝှက်ဆွေးနွေးပွဲများ တွင်အကြိမ်ကြိမ်တွေ့ဆုံခဲ့ကြပြီး ယခုအခါခေါင်းဆောင်များ လက်မှတ်ရေးထိုး ကြ ရန်ဖြစ်သည်။

တာလဘန်နှင့်ဆွေးနွေးပွဲမှာ မစ္စတာဂါနီ၏အစိုးရကိုလျစ်လျူရူသည့်သဘောမျိုးသက်ရောက်နေသည်။ အကယ်၍ တာလ ဘန်နှင့် ဆွေးနွေးပွဲမှာအောင်မြင်ပြီးနှစ်ဦးနှစ်ဖက် သဘောတူညီမှုရသည်ဆိုပါက မစ္စတာဂါနီ၏ အစိုးရမှာ ဘေးဖယ်ပေးရ မည့်အခြေအနေဖြစ်သည်။ သူသည်နန်းတော်မှ ထွက်ခွာပေးရပေလိမ့်မည်။ အဘယ့်ကြောင့်ဆိုသော် အသွင်ကူးပြောင်း ရေးကာလ အစိုးရသည် မလွဲမသွေပေါ်ပေါက်လာတော့မည် ဖြစ်သည်။ ထိုအစိုးရမှာ အာဏာရှိသည်ဆိုလျင် သူ့အစိုးရအဖို့ ဘာမှအရေးမပါတော့ပေ။

ထိုအခါ မစ္စတာဂါနီနှင့်သူ့လက်ထောက်များမှာရွေးချယ်စရာလမ်းဆုံးသို့ရောက်နေပြီး တာလဘန်နှင့် ဆွေးနွေးပွဲ အတွက်ပြင် ဆင်ရန်သာ ကျန်တော့သည်။ အမေရိကန်တို့နှင့်စေ့စပ်မှုမှာအောင်မြင်ပြီး အဆုံးသတ်ရေးအတွက် လုပ်ဆောင်ရန်သာ ရှိတော့သည်။

သမ္မတထရမ့်က ဆွေးနွေးပွဲကို ဖျက်သိမ်းလိုက်သည်နှင့် စီစဉ်ထားသော ရွေးကောက်ပွဲမှာ ရှေ့တန်းသို့ပြန်လည် ရောက်ရှိ လာပြန်သည်။ စီစဉ်ထားသည့်အတိုင်းစက်တင်ဘာလနောက်ပိုင်းတွင် ကျင်းပရန်ဖြစ်ပြီးထိုရွေးကောက် ပွဲအတွက် မဲဆွယ် ဖို့ရာ တာဝန်က ရှိလာပြန်သည်။ မစ္စတာဂါနီမှာ ရွေးကောက်ပွဲတွင် ရှေ့တန်းကပြေးနေပြီးရက် ကလည်း နီးကပ်နေပြီဖြစ်သည်။

မစ္စတာဂါနီအတွက် ကံကြမ္မာအပြောင်းအလဲမှာ အကောင်းဘက်သို့ဦးတည်နေသည့်တိုင် အာဖရန်နစ္စတန်နိုင်ငံ ၏ရှေ့ရေး မှာ အေးအေးဆေးဆေးဖြစ်ဖွယ်မရှိပေ။ ငြိမ်းချမ်းရေးဆွေးနွေးပွဲ ပျက်ပြားရခြင်းမှာ သူ့အတွက်အခွင့်အရေး ဖြစ်နိုင်ပါသည်။ သို့သော် မစ္စတာထရမ့်က တာလဘန်နှင့် သဘောတူညီချက်မရှိလျင်လည်း တပ်များကို ဆုတ်ခွာမည်ဟုလည်း ပြောနေပြန် သည်။

တစ်ချိန်ထဲမှာပင်တာလဘန်တို့ခွဲသောဗုံးဒဏ်ကြောင့် သေဆုံးရမှုများမှာ နေ့စဉ် ဒါဇင်ချီ၍ရှိနေသည်။ ၎င်းတို့၏ အဖျက် လုပ်ငန်းများမှာ လောလောဆယ်တွင်လျှော့နည်းသွားစရာ အကြောင်းမရှိပါပေ။ တာလဘန်တို့ကသူတို့ ဦးတည်ချက်မှာ ရွေးကောက်ပွဲကို ပျက်စီးအောင်တိုက်ခိုက်နေ ခြင်းဖြစ်သည်ဟု ပြောထားသည်လည်းရှိသည်။ လွန်ခဲ့သောဗုဒ္ဓဟူးနေ့က အမေရိကန်သံရုံးအနီးအနားတွင် ဗုံးတစ်လုံးပေါက်ကွဲခဲ့ပြီးအထိအခိုက်ရှိသည်ဟုကား မကြားရပေ။

နေ့စဉ်လိုလို အာဖရန်နစ္စတန်၏ နယ်မြေ ၃၄ ခုတွင် ၂၄ မြို့နယ်ရှိရာတွင် တိုက်ပွဲများဖြစ်ပွားနေသည်။ သူပုန်များက မြို့တော်ကြီးများတွင် ဗုံးဖောက်မည်ဟုလည်း မကြာခဏကြုံးဝါးနေသည်။ တိုင်ပြည်တစ်ခုလုံး မဲရုံ ၇၀၀၀ ခန့်ရှိရာ ၎င်းတို့မှ မဲရုံ ၂၀၀၀ ခန့်မှာ ဗုံးရန်ကြောင့် အမြဲပိတ်ထားရသည်။

မဲရုံများ၏ လုံခြုံရေးမှာ အကြီးမားဆုံးသော အရေးဖြစ်သည်။ ရွေးကောက်ပွဲ ကောင်စီတွင် လူကြီးများမှာလည်း မဲရုံများလုံခြုံ ရေးအတွက် ခေါင်းခဲနေကြရသည်။ သူတို့ကို အာဖရန်လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့များက လုံခြုံရေးစိတ်ချရပါသည်ဟု အာမခံချက်ပေး သည့်တိုင် ဗုံးမှာ ဟိုနေရာကပေါက်လိုက်၊ သည်နေရာက ပေါက်လိုက်ဖြစ်နေသည်။

ဗုံးရန်ကြောင့် မဲဆွယ်ပွဲများကျင်းပရန် အခက်အခဲရှိသလို လာရောက်နားထောင်သူများမှာလည်း မလာရောက်ရဲ ဘဲရှိ နေကြသည်။ လူထုမှာဗုံးပေါက်သည်ဆိုသောသတင်းကို နေ့စဉ်ကြားနေရပြီး သူတို့အနီးအနားတွင်ကျင်းပ နေသော မဲဆွယ် ပွဲများသို့ သွားရောက်နားထောင်ရန်ချိန်ဆနေကြရသည်။ မိမိတို့အသက်ထက် အရေးကြီးသော အရာသည် မရှိနိုင်တော့ပေ။

ရွေးကောက်ခံပုဂ္ဂိုလ်များမှာလည်း ဤအခက်အခဲရှိနေသည့်အတွက် သမ္မတရွေးကောက်ပွဲမှာ ရွေးကောက်ပွဲနှင့် မတူဘဲ မိမိအသက်အန္တရာယ်ကို ကာကွယ်ဖို့သာ အဓိကဖြစ်နေပါသည်။

ရွေးကောက်ပွဲ၏ မဲဆွယ်ပွဲများ ကျင်းပရမည့် ပထမလအတွင်း လူထုစုဝေး၍ မဲဆွယ်ပွဲများကို မကျင်းပနိုင်ကြချေ။ အကြမ်း ဖက်မှုများကို စိုးရိမ်ရသည်က တစ်ပိုင်း၊ အမေရိကန်တို့ ဦးဆောင်နေသည့်  ငြိမ်းချမ်းရေးလုပ်ငန်းများ အောင်မြင်ခဲ့လျင် ဆို သည့်အတွေးကြောင့်လည်း ဖြစ်သည်။ မစ္စတာဂါနီက သူ၏ပါတီဝင်များနှင့် ဗီဒီယိုလင့်မှတဆင့် စကားပြောနေရပြီး သူ၏ပြိုင် ဘက် အဘဒူလာ (Mr Abdullah Abdullah) မှာ မိမိကိုထောက်ခံ သူများနှင့် သူတို့နေအိမ်များတွင်မှာသာ စည်းဝေးပွဲများကျင်းပရသည်များရှိခဲ့ပါသည်။

ယခုအခါ မဲဆွယ်ပွဲများကို အားသွန်ခွန်စိုက်လုပ်နေပြီဆိုသော်လည်း ကြီးမားသော လူအုပ်များနှင့် အကြီးအကျယ် မဲဆွယ်ပွဲ များကို မကျင်းပနိုင်ကြပေ။

ရွေးကောက်ပွဲများအပြီး မဲရေတွက်ရာတွင် ကာလကြာရှည်အချိန်ဆွဲပြီး နေလေ့ရှိသော အာဖရန်နစ္စတန်တွင် မဲရေတွက်ခြင်း ကိစ္စမှာ လွယ်ကူသော ကိစ္စတစ်ခုတော့မဟုတ်ပေ။ မဲအရေအတွက်အငြင်းအခုန်များမှာ နေရာ အနှံ့ရှိနေသည်သာဖြစ်သည်။ ရွေးကောက်ပွဲပြီးလျှင် လနှင့်ချီ၍ အချိန်ကြာရှည် ငြင်းခုန်နေရလေ့ရှိသည်။

ငြိမ်းချမ်းရေးဆွေးနွေးပွဲကို မစ္စတာထရမ့်က ဖျက်သိမ်းပြီးသည့်နောက်ပိုင်းတွင် ဆွေးနွေးပွဲများရှိလာနိုင်သလားဟူသော မေးခွန်းအတွက် စဉ်းစားစရာများရှိနေသည့်အတွက် မဲရေတွက်ခြင်းတွင် ပို၍နှောင့်နှေးစေနိုင်ပါသည်။

ကိုယ်စားလှယ်မှာ ယခုအချိန်တွင် ၁၆ ဦးရှိပြီဆိုသော်လည်းအဓိကယှဉ်ပြိုင်ကြမည့် ပုဂ္ဂိုလ်နှစ်ဦးမှာ သမ္မတ မစ္စတာ ဂါနီ နှင့် အဘဒူလာတို့နှစ်ဦးသာဖြစ်သည်။ မစ္စတာဂါနီမှာ သူ၏တွဲ၍ယှဉ်ပြိုင်ရွေးချယ်ဘက် (Running mate) ဒုတိယ သမ္မတကို လက်တွဲဖြုတ်လိုက်ပြီ ဖြစ်သည်။ သူ့ ဒုသမ္မတမှာ ပြိုင်ဘက်တစ်ဦးကို လိင်မှုကိစ္စဆိုင် ရာ ကျူးလွန်သည်ဟု စွတ်စွဲချက်များ ရှိနေသည်။ သူ၏တွဲဖက် အသစ် မှာ သု့ထက် ပို၍အသက်ငယ်သော ထောက်လှန်းရေး ဦးစီးချုပ်ဖြစ်ပါသည်။

မစ္စတာဂါနီနှင့် အဘဒူလာတို့မှာ ယခင်ကလည်း မဲမှာ သူနိုင်ကိုယ်နိုင်အငြင်းပွားခဲ့ကြဖူးသည်။ နှစ်ဦးသား သဘောတူညီချက်နှင့်အစိုးရအဖွဲ့တွင် သမ္မတနှင့် ဝန်ကြီးချုပ်ဟူ၍ အတူတူလက်တွဲအလုပ်လုပ်ခဲ့ကြသည်မှာ   ၅ နှစ်ရှိသော အစိုးရသက်တမ်း ပြီးခဲ့ပြီ ဖြစ်သည်။ ယခုအခါလည်း ထိပ်တိုက်တွေ့ကြရဦးမည်ဖြစ်သည်။

(၃)
သမ္မတဂျင်မီကာတာ လက်ထက်က ရည်မှန်းချက်မှာ အီရန်နိုင်ငံကို တန်ပြန် နိုင်ရန်အတွက် မူဂျာဟေဒင် (Mujahideen) အဖွဲ့ကို ငွေကြေးထောက်ပံ့ခဲ့သည်။ ၁၉၇၉ ခုနှစ်ဆိုဗီယက်ကသိမ်းပိုက်သောအခါ ပြည်တွင်း တွင်ကျန်နေခဲ့သော အပိုင်းကို တာလဘန်များဟုခေါ်ကြသည်။ ဆိုဗီယက်တို့ကို တော်လှန်ချိန်မှ စ၍တာလဘန် များရှိနေခဲ့ ကြခြင်း ဖြစ်သည်။ နောက်ပိုင်း အိုဆာမာဘင်လာဒင် တို့အုပ်စုနှင့်ပေါင်းစပ်သောအခါ အမေရိကန်တို့ ၏ ရန်သူဖြစ်ခဲ့သည်။ အမေရိကန်နှင့် နေတိုးစစ်တပ်များကအာဖဂန်နစ္စတန်ကို ၇ အောက်တိုဘာ ၂၀၀၁ ခုနှစ်က ဝင်ရောက် သိမ်းပိုက်၍ တာလဘန် အစိုးရကို ဖြုတ်ချခဲ့သည်။
အမေရိကန်တို့ကသောင်းကျန်းသူဟူ၍ စွတ်စွဲသော်လည်း တာလဘန်တို့မှာ သူ့မြေ သူ့ရေကို နိုင်ငံခြားတပ်များ ဝင်ရောက်သိမ်းပိုက်ခြင်းရန်မှကာကွယ်ခြင်းပင်ဖြစ်ပါသည်။ ပထမဆုံးသမ္မတကာဇိုင်း (Mr Hamid Karzai) မှအစပြု၍ တာလဘန်များနှင့် ငြိမ်းချမ်းရေးဆွေးနွေးပွဲများ ကျင်းပရန်အကြိမ်ကြိမ်ဖိတ်ခေါ်ခဲ့ကြသော်လည်း မအောင်မြင် ခဲ့ပေ။

သမ္မတထရမ့်၏ တပ်ဆုတ်ခွာရေး အောင်မြင်မှုရှိမရှိကို စောင့်ကြည့်ကြရပါလိမ့်မည်။

ကိုသန်းလွင်
Ref: Sudden Shift of Fortune for Afghaistan’s President, by Mujib Mashal New York Times September 12 2019