ကိုသန်းလွင် - ဥပဒေပြောင်း၍ အာဏာကိုဖက်တွယ်ခြင်း
![]() |
Cellou Binani/Agence France-Presse — Getty Images |
ကိုသန်းလွင် - ဥပဒေပြောင်း၍ အာဏာကိုဖက်တွယ်ခြင်း
(မိုးမခ) နိုဝင်ဘာ ၉၊ ၂၀၂၀
(၁)
ယခုလ အောက်တိုဘာ ၁၈ ရက်နေ့တနင်္ဂနွေနေ့တွင် အနောက်အာဖရိကနိုင်ငံ ဂီနီတွင် ကျင်းပခဲ့သော သမ္မတရွေးချယ်တင်မြောက်ပွဲတွင် အယ်လဖာ ကွန်ဒါ (Alpha Conde) သည်၄င်း၏တတိယသက်တမ်းအတွက် ရွေးချယ်ခံခဲ့ရပါသည်။ ဂီနီတွင်သမ္မတသက်တမ်း ၂ ခုပြီးလျင်သမ္မတသည်ရာထူးမှဆင်းပေးရန်လိုအပ်ပြီး ယခုအ ခါ ရွေးကောက်ပွဲမှာဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေကိုပြင်ဆင်ပြီး ရွေးကောက်ရခြင်းဖြစ်သဖြင့်သူ၏ ပထမသက် တမ်း ၂ ခု ကိုထည့်တွက်စရာမလိုဟုသူကဆိုသည်။
မစ္စတာစဲလို (Cello Dalein Diallo, 68) ကရွေးကောက်ပွဲတွင် သမ္မတသည် မတရားသောနည်းလမ်းများ ကိုသုံးခဲ့သည် ဆိုခါရွေးကောက်ပွဲတရားရုံးသို့ ရွေးကောက်ပွဲ ရလာဒ်ကိုပယ်ဖျက်ပေးပါရန်လျှောက်ထားခဲ့သည်။
(၂)
အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံဖြစ်သော အိုက်ဗရီကို့စ်တွင်လည်း သမ္မတသည် သူထမ်းဆောင်ခဲ့သည့် ပထမသက်တမ်း နှစ်ခု ကိုဖွဲ့စည်းပုံပြင်ဆင်၍ဆိုခါ ထည့်သွင်းတွက်ချက်ခြင်းမရှိပါ။
ယူဂန်ဒါနိုင်ငံ သမ္မတမှာအသက် ၇၆ နှစ်ရှိပြီး အာဏာယူထားခဲ့သည်မှာ ၃၄ နှစ်ရှိခဲ့ပြီးဖြစ်သော်လည်း ဖေဖော်ဝါရီလရွေးကောက်ပွဲတွင်ဝင်ရောက်ယှဉ်ပြိုင်ရန်စိုင်းပြင်းနေပါသည်။ ယူဂန်ဒါတွင်သမ္မတတစ်ယောက် အတွက် အသက်ကန့်သတ်ချက်မှာ ၇၅ နှစ်ဖြစ်ပါသည်။ သို့သော် ဖွဲ့စည်းပုံဥပဒေကို ပြင်ဆင်နေခါ သူသည် ရာထူး လက်ခံရန်အတွက် ကျန်းမာကြောင်းကို နိုင်ငံတော်အိမ် (State House) တွင်ကော်ဇောနီများ ခင်း၍ပြသ ခဲ့ပါသည်။ ယူဂန်ဒါပြည်သူအများစုက ထိုပွဲကိုရှုံ့ချခဲ့ကြပါသည်။
အာဖရိက ၅၄ နိုင်ငံရှိရာအနည်းဆုံး ၁၀ နိုင်ငံတို့တွင်ရွေးကောက်ပွဲများကိုလာမည့် ၅ လအတွင်းတွင်ကျင်း ပ ရန်ရှိနေပါသည်။ ထို ၁၀ နိုင်ငံထဲမှာ တစ်နိုင်ငံမှာသာ လက်ရှိသမ္မတက ရွေးကောက်ပွဲယှဉ်ပြိုင်ရန်ဆန္ဒမရှိဘူး ဟုပြောပါသည်။
အာဖရိကမှနိုင်ငံများစွာတို့၏သမ္မတများသည် သူတို့သက်တမ်းကုန်ဆုံးချိန်တွင် အာဏာကိုစွန့်ပယ်ခဲ့ကြပါ သည်။ တချို့ကသာဥပဒေကိုပြင်ဆင်၍ရွေးကောက်ပွဲဝင်ရန်ပြင်ဆင်ကြပါသည်။ တချို့ကအမြင့်ဆုံးတရားရုံးကို သူတို့လိုသလိုညွှန်ကြားပြီးတချို့ကရွေးကောက်ပွဲကော်မရှင်နှင့်ဖွဲစည်းပုံဥပဒေကိုလိုသလိုပြင်ဆင်နေကြပါသည် သူတို့၏အတိုက်အခံများကို ဖမ်းဆီးရန်ရှာခြင်းများပြုလုပ်ကြပြီးတချို့မှာရီစရာကောင်းလောက်အောင် နည်းများ ထွင်၍ အတိုက်အခံများကိုရွေးကောက်ပွဲတွင်မပါဝင်ရ အောင်တားမြစ်နေကြပါသည်။
ယခင်လိုက်ဘေးရီးယားနိုင်ငံသမ္မတဟောင်း ဆာလီး (Ellen Johnson Sirleaf) က ယခုအခါနိုင်ငံ အများ အပြားတွင် ဒေသတွင်း ဒီမိုကရေစီကိုယ်စားပြုသော အဖွဲ့အစည်းများကချမှတ်ထားသော စည်းကမ်းနည်းလမ်း များကိုချိုးဖေါက်နေကြပါသည်။ သက်တမ်းသက်မှတ်ချက်များ၊ အာဏာကိုထုံးစံအရ ငြိမ်းချမ်းစွာလွှဲပြောင်းပေး ရေးတို့ဖြစ်ပါသည်။ ၄င်းမှာ ဒေသတွင်နိ်ုင်ငံရေးအခြေအနေ ပြောင်းလဲချက်များအရဖြစ်ပါသည်။
ယခုနှစ်မတ်လကအိုက်ဗရီတို့စ်နိုင်ငံသမ္မတ ကွာတာရာ(Allassane Quattara,78)ကသူ၏ ယခုသက်တမ်း ကုန်လျင် အနားယူတော့မည်ဟုကြေညာလိုက်သောအခါ အများတကာကချီးကျူးခဲ့ကြပါသည်။ အကယ်စင်စစ် သူကဆင်းပေးရန်မလိုကြောင်း၊ ဖွဲ့စည်းပုံကိုပြင်ဆင်သည်နှင့်သူ့သက်တမ်းသည်သုညပြန်ဖြစ်သွားပြီဖြစ်ကြောင်း ပြောခဲ့သည်။
ထိုသို့ပြောပြီး ၄ လအကြာတွင် သူကရွေးချယ်ခဲ့သော သူ့လိုဆက်ခံမည့်သူ ရုတ်တရက်ကွယ်လွန်သွား သဖြင့် သမ္မတကြီးက စဉ်းစားသည်မှာ အခြားပုဂ္ဂိုလ်များကိုလည်းရွေးချယ်၍မရကြောင်း၊ သူ့အရင်ပထမသမ္မတ ဟူးလစ်ဝှာနီ (Felix Houphouet-Boigny) ၏လက်ထက်တွင် ဝန်ကြီးချုပ်အဖြစ် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ ထို့နောက်မဲရွေးပွဲတွင် အနိုင်ရခဲ့ရာ လိုရောင့် ဘင်ဘို (Laurent Gbagbo) ကဆင်းပေးရန်၂၀၁၁ ခုနှစ်က ငြင်း ပယ်ခဲ့သဖြင့် ၁၀ နှစ်အတွင်းဒုတိယ အကြိမ်ပြည်တွင်းစစ်ဖြစ်ကာလူအများသေကြေခဲ့ကြပါသည်။ ထို့ကြောင့် မစ္စတာကွာတာရာ မှာ အခြားရွေးချယ်စရာ မရှိတော့ဘဲ သူဆက်လက်အာဏာကိုဆုပ်ကိုင်ထားမည်ဟု ဖြစ်လာ ခဲ့ပါသည်။
နိုင်ငံအနှံ့ ဆန္ဒပြပွဲများဖြစ်ပေါ်လာခဲ့ပြီး သမ္မတကရွေးကောက်ပွဲတွင်ဝင်ရောက်ယှဉ်ပြိုင်မည် ့လူနှစ်ဦးမှာ ရွေးကောက်ပွဲမဝင်ရဟု တားမြစ်ခြင်းခံထားရပါသည်။ မစ္စတာဘင်ဘို မှာ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာတရားရုံး၌ (Crime Againt Humanity)အဖြစ်စွဲတင်ခံရာမှ အပြစ်မရှိဘူးဟုဆုံးဖြတ်ခါတရားရုံးကလွတ်ငြိမ်းခွင့်ပေးခဲ့ပါသည်။ အခြား တစ်ယောက် ဆိုတို (Guillaume Sorto) မှာ ဝန်ကြီးချုပ်ဟောင်းဖြစ်ပြီးတခြားနိုင်ငံတွင် ပြည်ပြေးဘဝနှင့်နေရ သည်။ ဧပြီလ ၂၀ ရက်နေ့က အိုင်ဗာရီကို့စ် တရားရုံးမှ ထောင်ဒဏ်အနှစ် ၂၀ ချမှတ်ခံထားရသူဖြစ်ပါသည်။ သမ္မတရွေးကောက်ပွဲဝင်ရန်ယခုအခါ ယှဉ်ပြိုင်မည့်သူ ၄ ဦးကျန်ပါသည်။ လူ ၄၀ မှာအပယ်ခံရပါသည်။
မစ္စတာ ကွာတာရာမှာ နိုဝင်ဘာ ၁ ရက်နေ့ရွေးကောက်ပွဲ ကို အပြတ်အသတ်အနိုင်ရရှိပြီးတတိယ အကြိမ်သက်တမ်းကို ဆက်လက်တာဝန်ထမ်းဆောင်တော့မည်ဖြစ်ပါသည်။ အတိုက်အခံ နှစ်ယောက်မှာရွေး ကောက်ပွဲကိူသပိတ်မှောက်ခဲ့ပါသည်။
အခြားလူများကိုရွေးကောက်ပွဲဝင်ရန် ခွင့်မပြုခြင်းမှာ နောက်ထပ်ပြည်တွင်းစစ်ပွဲတစ်ပွဲကို ဖိတ်ခေါ်ခြင်းပင် ဖြစ်သည်ဟုဝေဖန်နေကြပါသည်။ ဂီနီနိုင်ငံ အတိုက်အခံခေါင်းဆောင်က ဤကဲ့သို့ဖြစ်ရသည်မှာ အနောက်နိုင်ငံ သားများတွင် တပိုင်းတစ တာဝန်ရှိသည်ဟုဆိုပါသည်။ ဥရောပနိုင်ငံများကလည်းဂရုမစိုက်နိုင်၊ အမေရိကန်မှာ လည်း ထရမ့်အစိုးရကြောင့် လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ကိစ္စများတွင် အာရုံစိုက်မှုလျော့နည်းခဲ့ရာ ကမ္ဘာ့ရေးရာ များမှာ နိုင်ငံတိုင်းတွင် မိမိတို့ အလိုရှိသလို ပြုမှုနေကြ၍ ဖြစ်ရသည်ဟုဆိုပါသည်။
အမေရိကန်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး ပွန်ပီရိုကစာပိုဒ်၂ ပိုဒ်ပါသောကြေညာချက်တစ်စောင် ယခုအပါတ်ထဲ တွင် ထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။ အာဖရိကတွင် လာမည့်ရွေးကောက်ပွဲများတွင် “ဖိနှိပ်ချုပ်ချယ်ခြင်းအတွက်နေရာမရှိပါ” ဟုဆို သည်။ သို့သော်ရည်ရွယ်သည့်နိုင်ငံအမည် မပါဝင်ဘဲယခုကဲ့သို့အများနှင့်ဆိုင်သည့်ကြေညာချက်များမှာ အကျိုး သက်ရောက်မှုမရှိနိုင်ပါဟု ဆိုရှယ်မီဒီယာမှ ဝေဖန်ကြသည်။ ၂၀၁၈ ခုနှစ်က သမ္မတထရမ့်က အာဖရိကနိုင်ငံ အများအပြားကို နှိမ်ချပြောဆိုခဲ့ဘူးသည်။
ယူဂန်ဒါနိုင်ငံတွင်မှု ကိုရိုနာရောဂါကြောင့် နိုင်ငံရေးမဲဆွယ်ပွဲများမပြုလုပ်နိုင်ဘဲ အတိုက်အခံများအဖို့ မိမိ ကိုထောက်ခံသူများနှင့်တွေ့ဆုံနိုင်ရန် ခက်ခဲသွားသည်။ အဓိကသတင်းမီဒီယာကို သမ္မတ မူဆဲဗီနီ (Yoweri Museveni) က ချုပ်ကိုင်ထားပြီး အတိုက်အခံတို့၏သတင်းကိုမှောင်ချထားသည်။
တန်ဇေးနီးယားတွင်လည်း မိမိအသက်လုပ်ကြံမှုကြောင့် နိုင်ငံခြားတွင် ၃ နှစ်ကြာသွားရောက်နေထိုင်ရသူ အတိုက်အခံခေါင်းဆောင်မှာ တွန်ဒူ လစ်ဆူ (Tundu Lissu) ရဲတပ်ဖွဲ့၏အနှောင့်အယှက်ကိုခံနေရပြီးသူ့အသက် ကို စိုးရိမ်နေရသည်ဟုဆိုသည်။
ဂမ်ဘီယာနိုင်ငံမှာ ၂၀၁၆ ခုနှစ်တွင် သမ္မတ ပြုတ်ကျပြီးလွတ်လပ်သလိုရှိခဲ့သည်။ ယခုသမ္မတ အသစ်မှာ ၃ နှစ်သာနေမည်ဟုပေးထားသောကတိကိုဖျက်ခဲ့ပြီးယခင်လကဖွဲ့စည်းပုံ ဥပဒေပြင်ဆင်ရေးကိုသူ့နောက်လိုက်များ ကကန့်ကွက်ခဲ့ပြန်သည်။ သမ္မတကို ၁၀ နှစ်သာတာဝန်ထမ်းဆောင်ရမည်ဟု ဆိုသောကြောင့်ဖြစ်သည်။ နောင် လာမည့် ၅ လအတွင်းရွေးကောက်ပွဲကျင်းပမည့်နိုင်ငံများမှာ ဘီနင်၊ ဘူကီနာဖတ်ဆို၊ အလယ်ပိုင်းအာဖရိက၊ ဂါ နာ၊ ဆေးရှဲလ်နှင့် နိုင်ဂျာ (Niger) နိုင်ငံတို့ဖြစ်သည်။ နိုင်ဂျာတစ်နိုင်ငံသာ လက်ရှိသမ္မတက အရွေးမခံ တော့ဘူး ဟုဆိုသည်။
(၃)
စစ်သားများကသြဂုတ်လ ၁၈ရက်နေ့တွင် မာလီနိုင်ငံ၏ဒီမိုကရေစီနည်းအရ တင်မြောက်ထားသောသမ္မတ ဘူဘာကာ (Ibrahim Boubacar) ကိုဖမ်းဆီးကာ နိုင်ငံ၏ တယ်လီဗီးရှင်းတွင် သူနုတ်ထွက်ပါသည်ဟုကြေညာ ခိုင်းခဲ့သည်။ ထိုကိစ္စနှင့်ပါတ်သက်၍ အာဖရိက ယူနီယံနှင့် အနောက်အာဖရိကနိုင်ငံများ စီးပွားရေးအဖွဲ့တို့က ဗီဒီယို ကွန်ဖရင့်တခုကို နိုင်ငံ ၁၄ နိုင်ငံပါဝင်ပြုလုပ်ခဲ့သည်။
ရာထူးမှ အတင်းအကြပ် ထွက်စေခြင်းကို (Putschism) ဟုခေါ်ပါသည်။ ၄င်းသည် ကြောက်မက်ဖွယ် ကောင်း သောရောဂါဖြစ်သည်ဟု ရောဂါအကူးမခံနိုင်သော နိုင်ဂျာ သမ္မတကပြောသည်။ အခြားနိုင်ငံများက လည်း မိမိနိုင်ငံတွင် ဤကဲ့သို့အလားတူအဖြစ်မျိုး ဖြစ်မှာကို မလိုလားကြ။ “အာဏာသိမ်းတာဟာ အာဏာ သိမ်းတာပါဘဲ”` ဟု ဂီနီဘစ်ဆော (Guinea Bissau)သမ္မတ အမ်ဘာလို (Umaro Sissoco Embalo) ကပြောသည်။
ကိုသန်းလွင်
Ref: Changing the rule, By Dakar Senegal, New York Times Oct 16 2020
(၁)
ယခုလ အောက်တိုဘာ ၁၈ ရက်နေ့တနင်္ဂနွေနေ့တွင် အနောက်အာဖရိကနိုင်ငံ ဂီနီတွင် ကျင်းပခဲ့သော သမ္မတရွေးချယ်တင်မြောက်ပွဲတွင် အယ်လဖာ ကွန်ဒါ (Alpha Conde) သည်၄င်း၏တတိယသက်တမ်းအတွက် ရွေးချယ်ခံခဲ့ရပါသည်။ ဂီနီတွင်သမ္မတသက်တမ်း ၂ ခုပြီးလျင်သမ္မတသည်ရာထူးမှဆင်းပေးရန်လိုအပ်ပြီး ယခုအ ခါ ရွေးကောက်ပွဲမှာဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေကိုပြင်ဆင်ပြီး ရွေးကောက်ရခြင်းဖြစ်သဖြင့်သူ၏ ပထမသက် တမ်း ၂ ခု ကိုထည့်တွက်စရာမလိုဟုသူကဆိုသည်။
မစ္စတာစဲလို (Cello Dalein Diallo, 68) ကရွေးကောက်ပွဲတွင် သမ္မတသည် မတရားသောနည်းလမ်းများ ကိုသုံးခဲ့သည် ဆိုခါရွေးကောက်ပွဲတရားရုံးသို့ ရွေးကောက်ပွဲ ရလာဒ်ကိုပယ်ဖျက်ပေးပါရန်လျှောက်ထားခဲ့သည်။
(၂)
အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံဖြစ်သော အိုက်ဗရီကို့စ်တွင်လည်း သမ္မတသည် သူထမ်းဆောင်ခဲ့သည့် ပထမသက်တမ်း နှစ်ခု ကိုဖွဲ့စည်းပုံပြင်ဆင်၍ဆိုခါ ထည့်သွင်းတွက်ချက်ခြင်းမရှိပါ။
ယူဂန်ဒါနိုင်ငံ သမ္မတမှာအသက် ၇၆ နှစ်ရှိပြီး အာဏာယူထားခဲ့သည်မှာ ၃၄ နှစ်ရှိခဲ့ပြီးဖြစ်သော်လည်း ဖေဖော်ဝါရီလရွေးကောက်ပွဲတွင်ဝင်ရောက်ယှဉ်ပြိုင်ရန်စိုင်းပြင်းနေပါသည်။ ယူဂန်ဒါတွင်သမ္မတတစ်ယောက် အတွက် အသက်ကန့်သတ်ချက်မှာ ၇၅ နှစ်ဖြစ်ပါသည်။ သို့သော် ဖွဲ့စည်းပုံဥပဒေကို ပြင်ဆင်နေခါ သူသည် ရာထူး လက်ခံရန်အတွက် ကျန်းမာကြောင်းကို နိုင်ငံတော်အိမ် (State House) တွင်ကော်ဇောနီများ ခင်း၍ပြသ ခဲ့ပါသည်။ ယူဂန်ဒါပြည်သူအများစုက ထိုပွဲကိုရှုံ့ချခဲ့ကြပါသည်။
အာဖရိက ၅၄ နိုင်ငံရှိရာအနည်းဆုံး ၁၀ နိုင်ငံတို့တွင်ရွေးကောက်ပွဲများကိုလာမည့် ၅ လအတွင်းတွင်ကျင်း ပ ရန်ရှိနေပါသည်။ ထို ၁၀ နိုင်ငံထဲမှာ တစ်နိုင်ငံမှာသာ လက်ရှိသမ္မတက ရွေးကောက်ပွဲယှဉ်ပြိုင်ရန်ဆန္ဒမရှိဘူး ဟုပြောပါသည်။
အာဖရိကမှနိုင်ငံများစွာတို့၏သမ္မတများသည် သူတို့သက်တမ်းကုန်ဆုံးချိန်တွင် အာဏာကိုစွန့်ပယ်ခဲ့ကြပါ သည်။ တချို့ကသာဥပဒေကိုပြင်ဆင်၍ရွေးကောက်ပွဲဝင်ရန်ပြင်ဆင်ကြပါသည်။ တချို့ကအမြင့်ဆုံးတရားရုံးကို သူတို့လိုသလိုညွှန်ကြားပြီးတချို့ကရွေးကောက်ပွဲကော်မရှင်နှင့်ဖွဲစည်းပုံဥပဒေကိုလိုသလိုပြင်ဆင်နေကြပါသည် သူတို့၏အတိုက်အခံများကို ဖမ်းဆီးရန်ရှာခြင်းများပြုလုပ်ကြပြီးတချို့မှာရီစရာကောင်းလောက်အောင် နည်းများ ထွင်၍ အတိုက်အခံများကိုရွေးကောက်ပွဲတွင်မပါဝင်ရ အောင်တားမြစ်နေကြပါသည်။
ယခင်လိုက်ဘေးရီးယားနိုင်ငံသမ္မတဟောင်း ဆာလီး (Ellen Johnson Sirleaf) က ယခုအခါနိုင်ငံ အများ အပြားတွင် ဒေသတွင်း ဒီမိုကရေစီကိုယ်စားပြုသော အဖွဲ့အစည်းများကချမှတ်ထားသော စည်းကမ်းနည်းလမ်း များကိုချိုးဖေါက်နေကြပါသည်။ သက်တမ်းသက်မှတ်ချက်များ၊ အာဏာကိုထုံးစံအရ ငြိမ်းချမ်းစွာလွှဲပြောင်းပေး ရေးတို့ဖြစ်ပါသည်။ ၄င်းမှာ ဒေသတွင်နိ်ုင်ငံရေးအခြေအနေ ပြောင်းလဲချက်များအရဖြစ်ပါသည်။
ယခုနှစ်မတ်လကအိုက်ဗရီတို့စ်နိုင်ငံသမ္မတ ကွာတာရာ(Allassane Quattara,78)ကသူ၏ ယခုသက်တမ်း ကုန်လျင် အနားယူတော့မည်ဟုကြေညာလိုက်သောအခါ အများတကာကချီးကျူးခဲ့ကြပါသည်။ အကယ်စင်စစ် သူကဆင်းပေးရန်မလိုကြောင်း၊ ဖွဲ့စည်းပုံကိုပြင်ဆင်သည်နှင့်သူ့သက်တမ်းသည်သုညပြန်ဖြစ်သွားပြီဖြစ်ကြောင်း ပြောခဲ့သည်။
ထိုသို့ပြောပြီး ၄ လအကြာတွင် သူကရွေးချယ်ခဲ့သော သူ့လိုဆက်ခံမည့်သူ ရုတ်တရက်ကွယ်လွန်သွား သဖြင့် သမ္မတကြီးက စဉ်းစားသည်မှာ အခြားပုဂ္ဂိုလ်များကိုလည်းရွေးချယ်၍မရကြောင်း၊ သူ့အရင်ပထမသမ္မတ ဟူးလစ်ဝှာနီ (Felix Houphouet-Boigny) ၏လက်ထက်တွင် ဝန်ကြီးချုပ်အဖြစ် တာဝန်ထမ်းဆောင်ခဲ့သည်။ ထို့နောက်မဲရွေးပွဲတွင် အနိုင်ရခဲ့ရာ လိုရောင့် ဘင်ဘို (Laurent Gbagbo) ကဆင်းပေးရန်၂၀၁၁ ခုနှစ်က ငြင်း ပယ်ခဲ့သဖြင့် ၁၀ နှစ်အတွင်းဒုတိယ အကြိမ်ပြည်တွင်းစစ်ဖြစ်ကာလူအများသေကြေခဲ့ကြပါသည်။ ထို့ကြောင့် မစ္စတာကွာတာရာ မှာ အခြားရွေးချယ်စရာ မရှိတော့ဘဲ သူဆက်လက်အာဏာကိုဆုပ်ကိုင်ထားမည်ဟု ဖြစ်လာ ခဲ့ပါသည်။
နိုင်ငံအနှံ့ ဆန္ဒပြပွဲများဖြစ်ပေါ်လာခဲ့ပြီး သမ္မတကရွေးကောက်ပွဲတွင်ဝင်ရောက်ယှဉ်ပြိုင်မည် ့လူနှစ်ဦးမှာ ရွေးကောက်ပွဲမဝင်ရဟု တားမြစ်ခြင်းခံထားရပါသည်။ မစ္စတာဘင်ဘို မှာ အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာတရားရုံး၌ (Crime Againt Humanity)အဖြစ်စွဲတင်ခံရာမှ အပြစ်မရှိဘူးဟုဆုံးဖြတ်ခါတရားရုံးကလွတ်ငြိမ်းခွင့်ပေးခဲ့ပါသည်။ အခြား တစ်ယောက် ဆိုတို (Guillaume Sorto) မှာ ဝန်ကြီးချုပ်ဟောင်းဖြစ်ပြီးတခြားနိုင်ငံတွင် ပြည်ပြေးဘဝနှင့်နေရ သည်။ ဧပြီလ ၂၀ ရက်နေ့က အိုင်ဗာရီကို့စ် တရားရုံးမှ ထောင်ဒဏ်အနှစ် ၂၀ ချမှတ်ခံထားရသူဖြစ်ပါသည်။ သမ္မတရွေးကောက်ပွဲဝင်ရန်ယခုအခါ ယှဉ်ပြိုင်မည့်သူ ၄ ဦးကျန်ပါသည်။ လူ ၄၀ မှာအပယ်ခံရပါသည်။
မစ္စတာ ကွာတာရာမှာ နိုဝင်ဘာ ၁ ရက်နေ့ရွေးကောက်ပွဲ ကို အပြတ်အသတ်အနိုင်ရရှိပြီးတတိယ အကြိမ်သက်တမ်းကို ဆက်လက်တာဝန်ထမ်းဆောင်တော့မည်ဖြစ်ပါသည်။ အတိုက်အခံ နှစ်ယောက်မှာရွေး ကောက်ပွဲကိူသပိတ်မှောက်ခဲ့ပါသည်။
အခြားလူများကိုရွေးကောက်ပွဲဝင်ရန် ခွင့်မပြုခြင်းမှာ နောက်ထပ်ပြည်တွင်းစစ်ပွဲတစ်ပွဲကို ဖိတ်ခေါ်ခြင်းပင် ဖြစ်သည်ဟုဝေဖန်နေကြပါသည်။ ဂီနီနိုင်ငံ အတိုက်အခံခေါင်းဆောင်က ဤကဲ့သို့ဖြစ်ရသည်မှာ အနောက်နိုင်ငံ သားများတွင် တပိုင်းတစ တာဝန်ရှိသည်ဟုဆိုပါသည်။ ဥရောပနိုင်ငံများကလည်းဂရုမစိုက်နိုင်၊ အမေရိကန်မှာ လည်း ထရမ့်အစိုးရကြောင့် လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ကိစ္စများတွင် အာရုံစိုက်မှုလျော့နည်းခဲ့ရာ ကမ္ဘာ့ရေးရာ များမှာ နိုင်ငံတိုင်းတွင် မိမိတို့ အလိုရှိသလို ပြုမှုနေကြ၍ ဖြစ်ရသည်ဟုဆိုပါသည်။
အမေရိကန်နိုင်ငံခြားရေးဝန်ကြီး ပွန်ပီရိုကစာပိုဒ်၂ ပိုဒ်ပါသောကြေညာချက်တစ်စောင် ယခုအပါတ်ထဲ တွင် ထုတ်ပြန်ခဲ့သည်။ အာဖရိကတွင် လာမည့်ရွေးကောက်ပွဲများတွင် “ဖိနှိပ်ချုပ်ချယ်ခြင်းအတွက်နေရာမရှိပါ” ဟုဆို သည်။ သို့သော်ရည်ရွယ်သည့်နိုင်ငံအမည် မပါဝင်ဘဲယခုကဲ့သို့အများနှင့်ဆိုင်သည့်ကြေညာချက်များမှာ အကျိုး သက်ရောက်မှုမရှိနိုင်ပါဟု ဆိုရှယ်မီဒီယာမှ ဝေဖန်ကြသည်။ ၂၀၁၈ ခုနှစ်က သမ္မတထရမ့်က အာဖရိကနိုင်ငံ အများအပြားကို နှိမ်ချပြောဆိုခဲ့ဘူးသည်။
ယူဂန်ဒါနိုင်ငံတွင်မှု ကိုရိုနာရောဂါကြောင့် နိုင်ငံရေးမဲဆွယ်ပွဲများမပြုလုပ်နိုင်ဘဲ အတိုက်အခံများအဖို့ မိမိ ကိုထောက်ခံသူများနှင့်တွေ့ဆုံနိုင်ရန် ခက်ခဲသွားသည်။ အဓိကသတင်းမီဒီယာကို သမ္မတ မူဆဲဗီနီ (Yoweri Museveni) က ချုပ်ကိုင်ထားပြီး အတိုက်အခံတို့၏သတင်းကိုမှောင်ချထားသည်။
တန်ဇေးနီးယားတွင်လည်း မိမိအသက်လုပ်ကြံမှုကြောင့် နိုင်ငံခြားတွင် ၃ နှစ်ကြာသွားရောက်နေထိုင်ရသူ အတိုက်အခံခေါင်းဆောင်မှာ တွန်ဒူ လစ်ဆူ (Tundu Lissu) ရဲတပ်ဖွဲ့၏အနှောင့်အယှက်ကိုခံနေရပြီးသူ့အသက် ကို စိုးရိမ်နေရသည်ဟုဆိုသည်။
ဂမ်ဘီယာနိုင်ငံမှာ ၂၀၁၆ ခုနှစ်တွင် သမ္မတ ပြုတ်ကျပြီးလွတ်လပ်သလိုရှိခဲ့သည်။ ယခုသမ္မတ အသစ်မှာ ၃ နှစ်သာနေမည်ဟုပေးထားသောကတိကိုဖျက်ခဲ့ပြီးယခင်လကဖွဲ့စည်းပုံ ဥပဒေပြင်ဆင်ရေးကိုသူ့နောက်လိုက်များ ကကန့်ကွက်ခဲ့ပြန်သည်။ သမ္မတကို ၁၀ နှစ်သာတာဝန်ထမ်းဆောင်ရမည်ဟု ဆိုသောကြောင့်ဖြစ်သည်။ နောင် လာမည့် ၅ လအတွင်းရွေးကောက်ပွဲကျင်းပမည့်နိုင်ငံများမှာ ဘီနင်၊ ဘူကီနာဖတ်ဆို၊ အလယ်ပိုင်းအာဖရိက၊ ဂါ နာ၊ ဆေးရှဲလ်နှင့် နိုင်ဂျာ (Niger) နိုင်ငံတို့ဖြစ်သည်။ နိုင်ဂျာတစ်နိုင်ငံသာ လက်ရှိသမ္မတက အရွေးမခံ တော့ဘူး ဟုဆိုသည်။
(၃)
စစ်သားများကသြဂုတ်လ ၁၈ရက်နေ့တွင် မာလီနိုင်ငံ၏ဒီမိုကရေစီနည်းအရ တင်မြောက်ထားသောသမ္မတ ဘူဘာကာ (Ibrahim Boubacar) ကိုဖမ်းဆီးကာ နိုင်ငံ၏ တယ်လီဗီးရှင်းတွင် သူနုတ်ထွက်ပါသည်ဟုကြေညာ ခိုင်းခဲ့သည်။ ထိုကိစ္စနှင့်ပါတ်သက်၍ အာဖရိက ယူနီယံနှင့် အနောက်အာဖရိကနိုင်ငံများ စီးပွားရေးအဖွဲ့တို့က ဗီဒီယို ကွန်ဖရင့်တခုကို နိုင်ငံ ၁၄ နိုင်ငံပါဝင်ပြုလုပ်ခဲ့သည်။
ရာထူးမှ အတင်းအကြပ် ထွက်စေခြင်းကို (Putschism) ဟုခေါ်ပါသည်။ ၄င်းသည် ကြောက်မက်ဖွယ် ကောင်း သောရောဂါဖြစ်သည်ဟု ရောဂါအကူးမခံနိုင်သော နိုင်ဂျာ သမ္မတကပြောသည်။ အခြားနိုင်ငံများက လည်း မိမိနိုင်ငံတွင် ဤကဲ့သို့အလားတူအဖြစ်မျိုး ဖြစ်မှာကို မလိုလားကြ။ “အာဏာသိမ်းတာဟာ အာဏာ သိမ်းတာပါဘဲ”` ဟု ဂီနီဘစ်ဆော (Guinea Bissau)သမ္မတ အမ်ဘာလို (Umaro Sissoco Embalo) ကပြောသည်။
ကိုသန်းလွင်
Ref: Changing the rule, By Dakar Senegal, New York Times Oct 16 2020