ဇင်လင်း - ဆူဒန် အာဏာရှင်ကို အန်တုခဲ့သူ သတင်းထောက် အေမယ် ဟတ်ဘာနီ

ဇင်လင်း - ဆူဒန် အာဏာရှင်ကို အန်တုခဲ့သူ သတင်းထောက် အေမယ် ဟတ်ဘာနီ

(မိုးမခ) ဖေဖော်ဝါရီ ၂၂၊ ၂၀၂၁

‘အေမယ် ခါလီဖာ အီဒရစ် ဟတ်ဘာနီ’ (Amal Khalifa Idris Habbani) သည် ဆူဒန်နိုင်ငံမှ အမျိုးသမီးသတင်းထောက် တစ်ဦးဖြစ်သည်။ ‘ဟတ်ဘာနီ’ သည် ၂၀၀၈ ခုနှစ်တွင် သတင်းထောက်အလုပ် စတင်လုပ်ကိုင်ခဲ့သည်။ ဆူဒန်သတင်းစာ တစ်စောင်ဖြစ်သော အယ်တက်ဟေယာ (Al-Taghyeer) သတင်းစာ၏ သတင်းထောက်တစ်ဦးဖြစ်သူ ‘ဟတ်ဘာနီ’ သည် ခါတွမ်မြို့(Khartoum) အခြေစိုက် အမှီအခိုကင်းသော ဒေသန္တရသတင်းလွတ်လပ်ခွင့်အဖွဲ့တစ်ခုကို ပူးတွဲထူထောင်သူ လည်းဖြစ်သည်။ ထိုအဖွဲ့၏အမည်မှာ ဆူဒန်သတင်းသတင်းထောက်များကွန်ယက် (Sudanese Journalists Network) ဖြစ်သည်။ ‘ဟတ်ဘာနီ’ သည် လူထုဆန္ဒပြမှုများအကြောင်း၊ အစိုးရအရာရှိများ၏ မတော်မတရားပြုမှုများအကြောင်းတို့ကို သတင်းရေးသားပေပို့လေ့ရှိသဖြင့် ထပ်ခါတလဲလဲ ဆူဒန်အစိုးရအာဏာပိုင်တို့၏ နှောက်ယှက်ခြင်း ခံရရုံမက၊ မကြာခန ဖမ်းဆီးနှိပ်စက်ခံရသူလည်းဖြစ်သည်။

၂၀၁၈ ခုနှစ် ဇန္နဝါရီလတွင် ခါတွမ်ပြည်နယ်၌ ငွေကြေးဖေါင်းပွမှုဆန့်ကျင်ရေး ဆန္ဒပြပွဲ သတင်းလိုက်နေစဉ် ‘ဟတ်ဘာနီ’ အဖမ်းခံခဲ့ရသည်။ ၃၄ ရက်ကြာ ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်း ခံခဲ့ရသည်။ ဖမ်းဆီးချုပ်နှောင်ခံရစဉ် အပြင်းအထန် ညှင်းပမ်းနှိပ်စက်ခံရ ပြီး လျှပ်စစ်တုတ်ချောင်းဖြင့် ရိုက်နှက်ခံရ၍ ဆိုးဆိုးရွားရွား ဒဏ်ရာရရှိခံစားခဲ့ရသည်။ အာဏာပိုင်တို့က ‘ဟတ်ဘာနီ’အား လွတ်မြောက်လိုလျှင် ဒဏ်ငွေ အမြာက်အမြားပေးဆောင်ရမည်ဟု တောင်းခံခဲ့သည်။ ‘ဟတ်ဘာနီ’ က ထိုသို့ မတန်တဆ ငွေကြေးတောင်းခံမှုကို လက်မခံဘဲ ငြင်းဆိုခဲ့သည်။ သို့သော်လူထုက ‘ဟတ်ဘာနီ’ လွတ်မြောက်ရေးအတွက် ငွေကြေးထည့်ဝင်ရေး နှိုးဆော်ကောက်ခံကာ ဒဏ်ငွေပေးဆောင်ခဲ့ကြသည်။

‘ဟတ်ဘာနီ’ အား သတင်းမရေးနိုင်အောင် နှစ်ပေါင်းများစွာ အမျိုးမျိုးခြိမ်းခြောက်ခဲ့ကြသည်။ ၂၀၁၇ ခုနှစ်ကလည်း လူ့အခွင့်အရေးလှုပ်ရှားမှုအဖွဲ့အား တရားစီရင်သည့်အမှုအကြောင်း သတင်းရေးသားမှုနှင့် စပ်လျဉ်း၍ ‘ဟတ်ဘာနီ’ ဖမ်းဆီးခံခဲ့ရသေးသည်။ မမှန်မကန် သတင်းပေးပို့ခဲ့သည်ဟု စွပ်စွဲကာ ဖမ်းဆီးခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ ထို့နောက် ထုံးစံအတိုင်း ဒဏ်ငွေပေးဆောင်ခိုင်းခဲ့သည်။ ‘ဟတ်ဘာနီ’ က ဒဏ်ငွေ ပေးဆောင်ရန် ငြင်းဆိုခဲ့သည်။

၂၀၁၂ ခုနှစ်တွင် ဆူဒန်အမျိုးသားလုံခြုံရေးနှင့် ထောက်လှမ်းရေးအဖွဲ့က ‘ဟတ်ဘာနီ’ အလုပ်လုပ်သည့် အယ်လ်ဂျာရီဒါ (Al-Jarida) သတင်းစာတိုက်အား ‘ဟတ်ဘာနီ’ ကိုသတင်းရေးခွင့်မပေးရန် ဖိအားပေးခဲ့သည်။ ၂၀၁၃ ခုနှစ်တွင် ခါတွမ်မြို့ ၌ ဖြစ်ပွားသော လူထုဆန္ဒပြပွဲတစ်ခုအတွင်း ပုလပ်အဖွဲ့က မညှာမတာ ရက်ရက်စက်စက်ဖြိုခွဲသည့် သတင်းကို ရေးသားမှု အတွက် ရက်အတန်ကြာ လျှို့ဝှက်အကျဉ်းခန်းတစ်ခု၌ ပိတ်လှောင်ချုပ်နှောင်ခံခဲ့ရသည်။

၂၀၁၁ ခုနှစ်တွင် ပုလိပ်တပ်သားများက တက်ကြွလှုပ်ရှားသူ အမျိုးသမီးငယ်တစ်ဦးကို ညှင်းပမ်းနှိပ်စက် မုဒိန်းကျင့်ခဲ့ကြ သည့် သတင်းကို ရေးသားခဲ့သောကြာင့် အခြားသတင်းထောက် ၉ ယောက်နှင့်အတူ ‘ဟတ်ဘာနီ’ လည်း ဖမ်းဆီးတရားစွဲ ဆိုခံရသည်။ ဆူဒန်အာဏာပိုင်များသည် သတင်းစာများကိုလည်း နှစ်နှင့်ချီ၍ သိမ်းယူထားခဲ့သည်။ အစိုးရကို ဆန့်ကျင် ဝေဖန်ရေးသားသော သတင်းစာများအား ရေငုံနှုတ်ပိတ်ဖြစ်သွားစေရန် ပြုလုပ်သည့် နည်းဖြစ်သည်။ ၂၀၁၇ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာ လတွင် ပုံနှိပ်ထုတ်ဝေရေးဥပဒေ မူကြမ်းတစ်ရပ်ကို ဆူဒန်အစိုးရက အတည်ပြုခဲ့သည်။ ထိုဥပဒေအရ ဆူဒန်အစိုးရ အနေ ဖြင့် သတင်းစာများအား ဆင်ဆာဖြတ်တောက် ပိတ်ပင်တားမြစ်ခွင့် ပိုမို ရရှိစေခဲ့သည်။

‘ဟတ်ဘာနီ’ ၏ အဆိုအရ ဆူဒန်အစိုးရသည် အစ္စလာမစ်အစွန်းရောက်အဖွဲ့များ ကျင့်သုံးသည့်နည်းအတိုင်း လွတ်လပ်စွာ ဖေါ်ထုတ်ပြောဆိုခွင့်နှင့် သတင်းစာလွတ်လပ်ခွင့်တို့ကို ရက်ရက်စက်စက်နှိပ်ကွပ်ခဲ့သည်။ သတင်းထောက်များကို ဖမ်းဆီး နှိပ်စက်ညှင်းပမ်း၍ သတ်ဖြတ်မည်ဆိုသည်အထိ ခြိမ်းခြောက်ခဲ့သည်။ သတင်းထောက်နှင့် သတင်းမီဒီယာလုပ်ငန်းများအား လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့ ၀င်များက ထိန်းချုပ်နှိုင်ရန် နည်းမျိုးစုံဖြင့်ဟန့်တားနှောင့်ယှက်မှုများ ပြုလုပ်ကြသည်။
၂၀၁၈ ခုနှစ် ဇန္နဝါရီ နှင့် ဖေဖေါ်ဝါရီလများအတွင်း ဖြစ်ပွားသော ခါတွမ်ပြည်နယ်၌ ငွေကြေးဖေါင်းပွမှုဆန့်ကျင်ရေး ဆန္ဒ ပြပွဲများအကြောင်း သတင်းရေးသားသောကြောင့် ‘ဟတ်ဘာနီ’ အပါအဝင် သတင်းထောက် ၁၅ ဦး ဖမ်းဆီးခံရသည်။ ခါတွမ်ရှိ အီးယူအဖွဲ့ဝင် နိုင်ငံများမှ သံအမတ်ကြီးများအား သတင်းထောက်များ ဘာကြောင့်တွေ့ခဲ့သည်ဆိုသည့် အကြောင်းကို ဆူဒန်အာဏာပိုင်တို့ က စစ်ဆေးမေးမြန်းခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။ ဆူဒန်နိုင်ငံသား ဘလော့ဂါတစ်ယောက်ကို ဆော်ဒီအာရေဗျနိုင်ငံက မေလတွင် ပြန်ပို့၍ ဆူဒန်ထောက်လှမ်းရေးအာဏာပိုင်များလက်သို့အပ်ခဲ့သည်။ ပြဿနာမှာ လုံခြုံရေးအာဏာပိုင်များ လာဘ်ပေး လာဘ်ယူလုပ်သည့် အကြောင်းများကို အင်တာနက် အွန်လိုင်းတွင် ပြောကြားခဲ့ သောကြောင့်ဟု ဆိုသည်။

လွတ်လပ်စွာဖေါ်ထုတ်ပြောဆိုခွင့်နှင့် သတင်းစာလွတ်လပ်ခွင့်တို့နှင့် ပတ်သက်၍ နောက်ဆုံး ချိုးဖေါက်မှုမှာ သတင်းစာ အယ်ဒီများကို အစိုးရက ဆင့်ခေါ်ပြီး၊ ကြိုတင်သတင်းဖြတ်တောက်မှုများကို တာဝန်တစ်ရပ်အနေဖြင့် လုပ်ဆောင်ရန် ကတိပြု လက်မှတ်ထိုးခိုင်းသည်ဟု ‘ဟတ်ဘာနီ’ က ဆိုသည်။ ဆူဒန်အစိုးရသည် ထိုနည်းအတိုင်း အစိုးရအရာရှိများ ကျူးလွန်ခဲ့သည့် ရာဇဝတ်မှုများနှင့် လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖေါက်မှုများကို ဖုံးဖိရန်အတွက် သတင်းစာလွတ်လပ်ခွင့်ကို ကြောက်စရာကောင်း လောက်အောင် ဖိနှိပ်ခြိမ်းခြောက်ခဲ့ကြောင်းလည်း သိရသည်။

ဆူဒန်အစိုးရအာဏာပိုင်တို့သည် ဒါဖါ (Darfur)နှင့် နူးဘီယန်းတောင်တန်းဒေသ (Nubian-mountains)များတွင် ဖြစ်ပွား ခဲ့သော လူသတ်မှုများ၊ မုဒိန်းမှုများနှင့်ပတ်သက်သည့် သတင်းအချက်အလက်များ ဖြန့်ဝေမှု မပြုနိုင်ရန် သတင်းထောက် များအား ပိတ်ပင်ဟန့်တားခဲ့သည်ဟု ‘ဟတ်ဘာနီ’ က ပြောပြသည်။ ထို့ပြင် အစိုးရအရာရှိများ၏ အကျင့်ပျက်လာဘ်စားမှု အကြောင်းများကိုလည်း ရေးသားခြင်း မလုပ်နိုင်ရန် ခြိမ်းခြောက်ဟန့်တားခဲ့သည်။ ပညာရေး၊ ကျန်းမာရေးနှင့် သဘာဝ ပတ်ဝန်းကျင်ဆိုင်ရာ အစိုးရဌာနများ၏ လုံးဝပျက်စီးယိုယွင်းကာ အလုပ်မလုပ်ကြသည့် အကြောင်းအရာများကိုလည်း သတင်းစာများကို ရေးခွင့်တင်ပြခွင့် ပိတ်ပင်ထားခဲ့သည်ဟု ‘ဟတ်ဘာနီ’ ပြန်ပြောပြခဲ့သည်။

ထို့ပြင် ဘာသာရေးဆိုင်ရာ အခွင့် အရေးများ၊ အမျိုးသမီးအခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ရပိုင်ခွင့်များကို အစိုးရလုံခြုံရေးဝန်ထမ်းများ က ချိုးဖေါက်သည့် သတင်းများကိုလည်း အမိန့်ကြေညာချက် ဥပဒေများ ထုတ်ပြန်၍ တားမြစ်ပိတ်ပင်ခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် ဆူဒန်နိုင်ငံသည် သယံဇာတများ ဖြင့် ကြွယ်ဝချမ်းသာသော နိုင်ငံဖြစ်သော်လည်း နေထိုင်ချင်စရာ မကောင်းဆုံး နိုင်ငံများ ထဲမှ တစ်နိုင်ငံဟု ‘ဟတ်ဘာနီ’ က ဆိုသည်။ ဆူဒန်နိုင်ငံတွင် အာဏာရှင်အစိုးရကို ရှေ့ဆုံးတန်းမှ ဆန့်ကျင်အတိုက်အခံ ပြုသူများမှာ သတင်းထောက်များ ဖြစ်သည်ဟုလည်း ‘ဟတ်ဘာနီ’ က ပြောပြသည်။ ပြည်သူလူထု သိသင့်သိထိုက်သော သတင်းအချက်အလက်များကို အဓိကအားဖြင့် သတင်းထောက်များကသာ ရှာဖွေဖေါ်ထုတ်ပေးနိုင်သည်ဟုလည်း ‘ဟတ်ဘာနီ’က ရှင်းပြသည်။

‘ဟတ်ဘာနီ’သည် ၁၉၉၈ ခုနှစ်တွင် ခါတွမ်တက္ကသိုလ်မှ ဘွဲ့ရရှိခဲ့ပြီး၊ လူထုဆက်ဆံရေး သတင်းမီဒီယာပညာဖြင့်လည်း မဟာဝိဇ္ဇာဘွဲ့ရရှိထားသူဖြစ်သည်။ ထို့ပြင် သတင်းထောက်အဖြစ်နှင့် သတင်းဝေဖန်သုံးသပ်သူအဖြစ်လည်း နှစ်အတန် ကြာ လုပ်ကိုင်ခဲ့သူ ဖြစ်သည်။ စာရေးသားခြင်းသည် လူမှုအဖွဲ့အစည်းကို ပြုပြင်ပြောင်းလဲရာ၌ အသုံးတည့်သည့် ကိရိယာ ဖြစ်သည်ဟု ‘ဟတ်ဘာနီ’ဆိုသည်။ ယဉ်ကျေးသည့်ခေတ်ပြိုင် မြို့ပြလူမှုအဖွဲ့အစည်းကို ပြုပြင်ပြောင်းလဲရန်အတွက် လည်း စာရေးခြင်းဖြင့် တွန်းအားပေးနိုင်သည်ဟု ဆိုသည်။ ‘ဟတ်ဘာနီ’ ကို သူအလုပ်လုပ်သည့် ကုမ္ပဏီက ၂၀၀၀ ပြည့်နှစ်တွင် အလုပ်ဖြုတ်လိုက်သည်။ ထိုအလုပ်သည် သူ့ဝါသနာနှင့် မကိုက်ညီသော အလုပ်ဟု ဆိုသည်။ အလုပ်ဖြုတ် ခံရသောကြောင့် ‘ဟတ်ဘာနီ’သည် "အိမ်ဖေါ်နှင့် ကျွနှု်ပ်" ဆိုသော ၀တ္ထုတိုတစ်ပုဒ် စတင်ရေးဖြစ်ခဲ့သည်။ ထိုဝတ္ထုတို တွင် အိမ်ဖေါ်အမျိုးသမီးများ၏ ရပိုင်ခွင့်နှင့်ပတ်သက်၍ ဖေါ်ပြတောင်းဆိုထားသည်ဟု ဆိုသည်။

“လွတ်လပ်စွာ ထုတ်ဖေါ်ပြောဆိုခွင့်နဲ့ တရားဥပဒေပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးအတွက် ကျွန်မတတ်နိုင်သမျှ ကြိုးပမ်း လုပ်ဆောင် ခဲ့ပါတယ်။” ဟု ‘ဟတ်ဘာနီ’က ဆိုသည်။ ထို့ပြင် အမျိုးသမီးများအား ခွဲခြားနှိမ့်ချဖိနှိပ်သည့် ဥပဒေနှင့် အမိန့် အာဏာ များကို ဆန့်ကျင်တိုက်ဖျက်ရာ၌ ဟတ်ဘာနီ က ပိုမိုခိုင်မာစွာ ရပ်တည်ခဲ့သည်ဟု ဖြည့်စွက်ပြောကြားသည်။ အထူးသဖြင့် အမျိုးသမီးအခွင့်အရေးများကို ချိုးနှိမ်ထားသော လူမှုအဖွဲ့အစည်းများ၏ စည်းမျဉ်းဥပဒေသများကို ဆန့်ကျင်တိုက်ဖျက်ခဲ့ သည်ဟုလည်း ‘ဟတ်ဘာနီ’က ဆိုသည်။

‘ဟတ်ဘာနီ’၏ အဆိုအရ အချို့သော ဥပဒေများသည် အမျိုးသမီးများ၏ ပုဂ္ဂလိက လွတ်လပ်ခွင့်များကို ထိခိုက်သည် အထိ ပိတ်ပင် တားမြစ်ထားသည်ဟု ဆိုသည်။ ဥပမာ အမျိုးသမီးများ ၀တ်စားဆင်ယင်မှုကို ကန့်သတ်ဟန့်တားခြင်းမျိုး ဖြစ်ကြောင်း ‘ဟတ်ဘာနီ’က ဆိုသည်။ ယင်းဥပဒေတို့ဖြင့် အပြစ်ပေးခံရသော အမျိုးသမီးများအား ကြိမ်ဒဏ်၊ ငွေဒဏ်နှင့် ထောင်ဒဏ် ပေးသည်အထိ စီရင်ခြင်းခံရသည်။ ၂၀၀၈ ခုနှစ်တွင် ဟတ်ဘာနီသည် ‘အာဂရတ်စ် အယ်လ်ဟိုရယာ’ (Agras Al-Horreya) ခေါ် ‘လွတ်လပ်သော ခေါင်းလောင်းများ’ (The Freedom Bells) သတင်းစာ ထုတ်ဝေရာ၌ ပူးပေါင်းပါ၀င်ခဲ့ သည်။ ထိုသတင်းစာ၏ ဆောင်ပုဒ်မှာ “ကန့်သတ်ခံရသော ဒီမိုကရက်များနှင့် လူမှုအဖွဲ့အစည်းများ၏ အသံ” ဟု ဖြစ် သည်။

၎င်းနောက် ‘ဟတ်ဘာနီ’သည် အခြားအမျိုးသမီးအခွင့်အရေးအကျိုးဆောင်များနှင့် လက်တွဲကာ အမျိုးသမီး ဖိနှိပ်မှု ဆန့်ကျင်ရေးအဖွဲ့"No to Women's Oppression" ကို ထူထောင်ခဲ့သည်။ ထိုအဖွဲ့သည် မတရားသည့် ဥပဒေများကို ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးဆိုင်ရာ လူထုအစည်းအဝေးများနှင့် ငြိမ်းချမ်းစွာ ဆန္ဒဖေါ်ထုတ်မှုများကို စီစဉ်ဆောင်ရွက် ပေးသည်။ ယင်းအဖွဲ့၏ ဦးဆောင်ဦးရွက်ပြုသူများသည် အမျိုးသမီးများ၏ အခန်းကဏ္ဍနှင့် ဂုဏ်သိက္ခာကို သေးသိမ်စေသော ဥပဒေများကို ဆန့်ကျင်ကန့်ကွက်ပွဲများအတွက် စည်းရုံးဆောင်ရွက်ကြသည်။ ယင်းအဖွဲ့ပေါ်ပေါက်လာပြီးနောက် သတင်းထောက် လော့ဘ်နာဟူစိန် (Lobna Ahmed Hussein) အား တားမြစ်ထားသည့် ဘောင်းဘီ ၀တ်ဆင်မှုဖြင့် တရားစွဲခံခဲ့ရသည်။ ဆူဒန်အမျိုးသမီးများအား ဘောင်းဘီများ မဝတ်ရန် တားမြစ်ထားသည် ဟု ဆိုသည်။

ထို ၂၀၀၈ ခုနှစ်မှာပင် ဆူဒန်သတင်းထောက်များကွန်ရက်ကို ဖွဲ့စည်းထူထောင်ခဲ့သည်။ ထိုကွန်ရက်၏ အဓိက ရည်ရွယ် ချက်မှာ သတင်းစာလွတ်လပ်ခွင့် ပိုမိုရရှိရေးနှင့် လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲများ၏ အကြမ်းဖက်ဖိနှိပ်မှုများကို ငြိမ်းချမ်းစွာ ခုခံအန်တု ရေးဖြစ်သည်ဟု ဆိုသည်။

“ဒီ ကွန်ရက်က လွတ်လပ်ပြီးအမှီအခိုကင်းတဲ့အဖွဲ့အဖြစ်ရပ်တည်းပြီး၊ သတင်းထောက်တွေရဲ့ရပိုင်ခွင့်တွေကို ခုခံကာကွယ် သွားမှာ ဖြစ်တယ်။” ဟု ‘ဟတ်ဘာနီ’က ပြောကြားသည်။

၂၀၁၀ ခုနှစ်တွင် ဆူဒန်နိုင်ငံရှိ တက်ကြွလှုပ်ရှားသူများသည် အခြားအဖွဲ့အစည်းများနှင့် ပူးပေါင်း၍ လူ့အဖွဲ့အစည်းများ အတွင်း လိုက်နာရမည့် ဥပဒေ ကို ပြန်လည်ပြင်ဆင်ပေးရန် တရားရေးဝန်ကြီးဌာနသို့ တောင်းဆိုစာ တင်သွင်းခဲ့ကြသည်။ အကျိုးဆက်မှာ ဦးဆောင်တောင်းဆိုသူများကို လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့ဝင်များက ရိုက်နှက်၍ ဖမ်းဆီးခဲ့သည်။ ထို့နောက် ဆူဒန် အာဏာပိုင်များက (Agras Al-Horreya) ခေါ် ‘လွတ်လပ်သော ခေါင်းလောင်းများ’ သတင်းစာကို ပိတ်ပင်ခဲ့သည်။ တစ်ချိန် တည်းတွင် အခြားသတင်းစာ ၄ စောင်လည်း ပိတ်ပင်ခံရသည်။ ထိုပိတ်ပင်ခံရသော သတင်းစာများ၏ ပိုင်ရှင်များသည် ခွဲထွက်ခဲ့သည့် တောင်ဆူဒန်နိုင်ငံ၌ နေထိုင်သူများဖြစ်သဖြင့် ဆူဒန်နိုင်ငံတွင် သတင်းစာထုတ်ဝေခွင့် မရှိကြောင်း တားမြစ်ခဲ့သည်။ ‘လွတ်လပ်သော ခေါင်းလောင်းများ’ သတင်းစာ ပိတ်ပင်ခြင်း မခံရမှီ ဟတ်ဘာနီ (Habbani)နှင့် အခြား သတင်းထောက် ဖာတီမာ ဂါဇလီ(Fatima Ghazali) တို့ ဖမ်းဆီးခံရသည်။ ပြစ်မှုမှာ ဆူဒန်လုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့ဝင်များက ဆူဒန်မိန်းကလေးတစ်ဦးကို အဓမ္မပြုကျင့်ကြောင်း သတင်းရေးသားခဲ့သောကြောင့် ဟု ဆိုသည်။

‘ဟတ်ဘာနီ’သည် သူ့အတွေးအမြင်အယူအဆများနှင့် သူရေးသည့် သတင်းများ၊ သတင်းဝေဖန်ချက်များ၊ အစိုးရအား လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖေါက်မှုအတွက် ဆန့်ကျင်ဆန္ဒပြမှုများကြောင့် ဆူဒန်အစိုရအာဏာပိုင်တို့က ၁၅ ကြိမ်တိုင် ဖမ်းဆီး ချုပ်နှောင်ခံခဲ့ရသည်။ အချို့သတင်းများ မရေးသားမီကပင် အသက်အန္တရာယ်ခြိမ်းခြောက်ခံရသည်။ ပုံသဏ္ဍာန်အမျိုးမျိုး ဖြင့် အနှောင့်အယှက်ပေးခြင်း၊ အကြမ်းဖက်ခံရခြင်းတို့နှင့် ဟတ်ဘာနီ ကြုံတွေ့ရင်ခဲ့ရသည်ဟု ဆိုသည်။ ထိုကဲ့သို့သော ဆိုးဆိုးရွားရွား အနှောင့်အယှက်ပေးခြင်းခံရသည်မှာ သူတစ်ဦးတည်း မဟုတ်ဘဲ၊ ဆူဒန်နိုင်ငံ၏ လူမှုရေးနှင့် နိုင်ငံရေး အပြောင်းအလဲကို လိုလားတောင်းဆိုသူ အမျိုးသမီး အမျိုးသား အတော်များများ အလားတူ တွေ့ကြုံခံစားခဲ့ကြရသည်ဟု ဟတ်ဘာနီ ကဆိုသည်။ အပြောင်းအလဲ လိုလားသူ လူအတော်များများ ဖမ်းဆီးချုပ်နှောင်ခံသည်။ နှိပ်စက်ညှင်းပမ်းခံရ သည်။ အချို့ဆိုလျှင် အသက်မွေးဝမ်းကျောင်း ဘာမျှလုပ်မရအောင် တားမြစ်ပိတ်ပင်ခံရသဖြင့် နောက်ဆုံး ပြည်ပသို့ ထွက်းပြေးတိမ်းရှောင်ကြရသည်အထိ ဒုက္ခရောက်ကြရသည်။

‘ဟတ်ဘာနီ’ဆိုလျှင် ခရီးသွားလာခွင့် ပိတ်ပင်တားမြစ်ခံရပြီး၊ မိုဘိုင်းဖုန်းမှတဆင့် ခြိမ်းခြောက်သည့် စာများ ပုံမှန် လက်ခံရရှိနေခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။ အကြိမ်အတော်များများ မကြာခနဆိုသလို ရန်စခြင်း၊ ၀ိုင်းဝန်းရိုက်နှက်ခြင်းကိုလည်း ခံစားခဲ့ရသည်ဟု ဆိုသည်။

နိုင်ငံရေးရှုထောင့်မှ အမြင်ဖြင့် ‘ဟတ်ဘာနီ’က ယခုကဲသို့ပြောသည်။ “သတင်းထောက်အလုပ်ကတဆင့် ကျွန်မမြင်လာ တာက ဆူဒန်အာဏာရှင်အစိုးရဟာ အကျင့်ပျက်လာဘ်စားမှုတွေနဲ့ တရားမျှတမှုမရှိတဲ့ကိစ္စတွေ ထုနဲ့ထေးလုပ်ခဲ့တာ သိမြင်လာခဲ့တယ်။ ဒါကြောင့် ကျွန်မရဲ့ အရေးအသားတွေဟာ နိုင်ငံရေးရှုထောင့်က ရေးတာမျိုး ဖြစ်လာတယ်။ ဒေသခံ တိုင်းရင်းသားမျိုးနွယ်စုတွေ၊ ဆင်းရဲသားပြည်သူလူထုတွေရဲ့ ရပိုင်ခွင့် ဆုံးရှုံးမှုတွေကို နောက်ခံထားပြီး အစိုးရကို စိန်ခေါ် ရေးသားခဲ့တယ်။” ဟု ပြောကြားခဲ့သည်။

‘ဟတ်ဘာနီ’၏ စိန်ခေါ်ရေးသားမှုများသည် အမျိုးသားနိုင်ငံရေး နိုးကြားမှုကို လှု့ံဆော်သကဲ့သို့ဖြစ်ခဲ့သည်။ သတင်းစာ အရေးအသားမျိုးသက်သက်ထက် ခြားနားသော ရေးသားတင်ပြပုံမျိုးဖြင့် ‘ဟတ်ဘာနီ’က ရေးသားခဲ့သည်ဟု ဆိုသည်။ ‘ဟတ်ဘာနီ’ ၏ ကလေးသူငယ်များ အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ သတင်းဆောင်းပါးများအတွက်၂၀၀၉ ခုနှစ်တွင် ယူနက်စကို (UNESCO) က ချီးမြှင့်သည့် ဆုကို ရရှိခဲ့သည်။ ကလေးသူငယ်များနှင့် အမျိုးသမီးများ၏ အခွင့်အရေးအတွက် ထူးထူး ချွန်ချွန် စွန့်စွန့်စားစား ဆောင်ရွက်ခဲ့မှုများအတွက် ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် နိုင်ငံတကာ လွတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်အဖွဲ့(Amnesty International) က ချီးမြှင့်သော ဆုကို ရရှိခဲ့သည်။ ထို့ပြင် ‘ဟတ်ဘာနီ’အား သတင်းသမားများ ကာကွယ်စောင့်ရှောက် ရေးအဖွဲ့ (CPJ) က “၂၀၁၈ ခုနှစ်အတွက် နိုင်ငံတကာသတင်းစာလွတ်လပ်ခွင့်ဆု” ချီးမြှင့်ခဲ့သည်။

“CPJ က ၂၀၁၈ ခုနှစ်အတွက် အရေးပါတဲ့ နိုင်ငံတကာသတင်းစာလွတ်လပ်ခွင့်ဆု ချီးမြှင့်ခဲ့ခြင်းအတွက် ကျွန်မအနေနဲ့ အထူးကျေးဇူးတင်ကြောင်း ဖေါ်ပြလိုပါတယ်။ ဒီဆုက အသားအရောင်၊ လိင်၊ ဆင်းရဲချမ်းသာ အဆင့်အတန်း ခွဲခြားမှုမရှိဘဲ၊ လွတ်လပ်ရေးနဲ့ လူအခွင့်အရေးရရှိရေးတို့အတွက် တိုက်ပွဲဝင်ရာမှာ အင်အားဖြစ်စေလိမ့်မယ်လို့ ယုံကြည်ပါတယ်။” ဟု ဆူဒန် အမျိုးသမီး သတင်းထောက် အေမယ် ဟတ်ဘာနီ က ဆုချီးမြှင့်ပွဲ၌ ပြောကြားခဲ့သည်။

မကြာသေးမီ ၂၀၁၉ ဧပြီလတွင် ဆူဒန် အာဏာရှင်ဖြစ်သူ ‘အိုမာ အယ်လ် ဘာရှား’ (Omar al-Bashir)၏ အစိုးရကို ဆူဒန် စစ်တပ်က ဖြုတ်ချ အာဏာသိမ်းခဲ့သည်။ ၁၉၈၉ ခုနှစ် အာဏာသိမ်းမှု ခေါင်းဆောင်ဖြစ်သူ ‘အိုမာ အယ်လ် ဘာရှား’ အား လူအစုလိုက်သတ်ဖြတ်မှု (genocide)နှင့် ဧပြီလ သူပြုတ်မကျမီ ဆန္ဒပြသူများအား ပစ်ခတ်သတ်ဖြတ်မှုတို့ဖြင့် ဖမ်းဆီး တရားစွဲဆိုခံရသည်။ ထို့ပြင် အကျင့်ပျက်လာဘ်စားမှုဖြင့်လည်း စွဲချက်တင်ခံရသည်။ လာဘ်စားမှုမှာ ဆော်ဒီအာရေဗီး ယား အိမ်ရှေ့မင်းသားဖြစ်သူ မိုဟာမဒ် ဘင် ဆယ်လ်မန် (Mohammed bin Salman) ထံမှ အမေရိကန်ဒေါ်လာ ၂၅ သန်း ရယူခဲ့မှုဖြစ်သည်။ ကုလသမဂ္ဂ၏ မှတ်တမ်းများအရ ဘာရှားလက်ထက်တွင် ဆူဒန်ပြည်သူ သုံးသိန်းခန့်အသတ်ခံရပြီး၊ လူဦးရေ နှစ်သန်းခွဲခန့် မူလနေထိုင်ရာဒေသများမှ အဓမ္မရွှေ့ပြောင်းခံခဲ့ရသည်ဟု ဆိုသည်။
၂၀၀၃ ခုနှစ်က ဖြစ်ပားခဲ့သော ဒါဖာ (Darfur) စစ််ရေးပဋိပက္ခအတွင်း လူအစုလိုက်သတ်ဖြတ်မှု(genocide)၊ စစ်ရာဇဝတ်မှု များနှင့် လူသားဖြစ်တည်မှုကို ဆန့်ကျင်သော ရာဇဝတ်မှု (war crimes and crimes against humanity)တို့အတွက် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ တရားရုံး (International Criminal Court - ICC) ကလည်း ဘာရှားအား လွှဲပြောင်းပေးရန် တောင်းခံ လျှက်ရှိသည်။ သို့သော် ဆူဒန်စစ်အာဏာသိမ်းအဖွဲ့က လွှဲပြောင်းပေးမည်မဟုတ်ဟု ငြင်းဆိုထားသည်။

လတ်တလောတွင် ဆူဒန်တရားရုံးက ဆူဒန်သမ္မတဟောင်း ‘အိုမာ အယ်လ် ဘာရှား’ အား အဂတိလိုက်စားမှုစွဲချက်ဖြင့် လူမှုပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးအကျဉ်းစခမ်း၌ ပြစ်ဒဏ် ၂ နှစ်ချမှတ်ထားသည်။ ဆူဒန် တရားဥပဒေအရ အသက် ရ၀ ကျော် လျှင် ထောင်ဒဏ်အပြစ်ပေး၍ မရကြောင်း တရားသူကြီးက ဆိုသည်။ ဘာရှားသည် ရ၅ နှစ်ရှိပြီဖြစ်သည်။ တရားရုံးက ဧပြီလ သူပြုတ်မကျမီ ဆန္ဒပြသူများအား ပစ်ခတ်သတ်ဖြတ်မှုတို့ဖြင့်လည်း ဘာရှား အား တရားစွဲဆိုထားသည်။

၂၀၁၉ ဧပြီ ၁၁ ရက်နေ့တွင် ဆူဒန်အာဏာရှင် ဘာရှား ရာထူးမှ ဖယ်ရှားခံရသည်နှင့် တစ်ပြိုင်နက် ဆူဒန်သတင်းစာများ သည် အာဏာရှင်သမ္မတ ဘာရှားလက်ထက်ကကဲ့သို့ ဆင်ဆာဖြတ်တောက်ခံရမည့် သတင်းဟူ၍ ဂရုစိုက်ရန် မလိုတော့ ဘဲ သတင်းဖြစ်ရပ်များကို အမှန်အတိုင်း ပွင်းလင်းစွာ ရေးသားဖေါ်ပြလာကြသည်။ ဘာရှားလက်ထက်က သတင်းစာများ နှင့် သတင်းထောက်များကို ပြင်းပြင်းထန်ထန် နှိပ်ကွပ်ခဲ့သည်။ သတင်းစာလွတ်လပ်ခွင့် အဆိုးရွားဆုံး ဖိနှပ်ခံခဲ့ရသည်။ ဘာရှား ဖြုတ်ချခံရပြီးနောက် ချက်ချင်းဆိုသကဲ့သို့ သတင်းစာများက ယခင်အစိုးရလက်ထက် နာမည်ကြီးခဲ့သော အရာရှိကြီးများ၏ အဂတိလိုက်စားမှုများကို ဖွင့်ချဖေါ်ပြခဲ့ကြသည်။ ထို့ပြင် ဆူဒန်တော်လှန်ရေးလှုပ်ရှားမှု သတင်းများကို လည်း ကန့်သတ်ဖြတ်တောက်မှု မရှိဘဲ အကျယ်တဝင့် ရေးသားဖေါ်ပြခဲ့ကြသည်ဟု ဆူဒန်သတင်းစာဆရာများက ပြောပြ သည်။

သို့သော်ငြားလည်း သတင်းဆင်ဆာဖြတ်တောက်ပိတ်ပင်ခံရသည့်ခေတ် နှင့် ဆင်ဆာခေတ်လွန်ကာလများတွင် ဆူဒန် သတင်းစာများ ဆိုးရွားစွာ ဖိနှိပ်ခံရမှုများကို ဖွင့်ချဖေါ်ထုတ်ကြသော်လည်း၊ ယခင် အာဏာရှင်အစိုးရ၏ လက်ကျန် အာဏာပိုင်အချို့၏ မသိမသာ ထိန်းချုပ်ဟန့်တားမှုကို တွေ့ကြုံနေရဆဲရှိသည်ဟု ဆိုသည်။ ထို့ကြောင့် သတင်းစာ လွတ်လပ်ခွင့် ပြည့်ပြည့်ဝဝ ရရှိရန် ဆက်လက်ဖိအားပေးတိုက်ပွဲဝင်ရဦးမည်ဟု သတင်းထောက်များက ဆိုသည်။ ဆူဒန်သတင်းထောက်များကွန်ရက် (SJNET)၏ အတွင်းရေးမှူးအဖွဲ့ဝင် ခါလက်အာမက် (Khaled Ahmed) ၏ အဆိုအရ အာဏာရှင် ဘာရှားအစိုးရကို ဖယ်ရှားပြီးခဲ့သော်လည်း နိုင်ငံပိုင် သတင်းမီဒီယာများသည် ပြောင်းလဲမှုမရှိသေးဘဲ၊ ယခင် အာဏာရှင် အစိုးရခေတ်က ပုံစံအတိုင်း ရေးသားဖေါ်ပြနေဆဲရှိသည်ဟု ဆိုသည်။

မည်သို့ဆိုစေ အမျိုးသမီး သတင်းထောက် “အေမယ် ဟတ်ဘာနီ” အပါအဝင် ဆူဒန်သတင်းထောက်နှင့် သတင်းစာများ သည် ဆူဒန် အာဏာရှင် ‘အိုမာအယ်လ်ဘာရှား’ (Omar al-Bashir) အစိုးရကို ဖြုတ်ချနိုင်ရေးအတွက် ဆယ်စုနှစ် ၃ စုတိုင် အဖိနှပ်ခံ ဆူဒန်ပြည်သူတို့ဘက်မှ တာဝန်ကျေစွာ ရပ်တည်ခဲ့ကြကြောင်း သမိုင်းမော်ကွန်း တင်နိုင်ခဲ့ကြပေသည်။။။

- References:
- CPJ's 2018 International Press Freedom Awards
- Omar al-Bashir: Sudan ex-leader sentenced for corruption - BBC
- Sudan’s Press Freedom in the Post-al-Bashir Era - 7DNews.com
- 15 Detentions Later, Sudanese Activist Amal Habbani Is More Tenacious Than Ever
(အတွေးအမြင် အမှတ် (၃၃၀)၊ ၂၀၂၀ မတ်လ၌ ဖေါ်ပြသည့် ဆောင်းပါး)