Breaking News

ကိုသန်းလွင် - ဆူဒန်အရေးအခင်း

Credit...Bryan Denton for The New York Times


ကိုသန်းလွင် - ဆူဒန်အရေးအခင်း

မိုးမခ။ စက်တင်ဘာ ၁၄၊ ၂၀၂၀

Ref: Sudan’s Legacy of terror By Declan Walsh New York Times July 31 2020

(၁)

စစ်သားများသည် မြင်းနှင့်သော်လည်းကောင်း၊ ကုလားအုပ်များနှင့်သော်လည်းကောင်း၊ မော်တော်ဆိုင် ကယ်များနှင့်သော်လည်းကောင်း လာကြပါသည်။ ဒါဇင်များစွာသောသော အာရပ်စစ်သားများသည် ဆူဒန်နိုင်ငံ အနောက်ပိုင်း ဒါဖေါရွာအတွင်းသို့ အလုံးရင်းနှင့် ဝင်ရောက်လာကြခြင်းဖြစ်ပါသည်။ သေနတ်များ ကို တွေ့ကရာ ပစ်ဖောက်ကြပြီးအိမ်များတွင်မွေးထားသောအကောင်ပလောင်များလည်းသေကြပျောက်ကြသည်။ ရေတင်ထား သည့် ရေစင်များလည်းပျက်ဆီးကာ ရွာသူရွာသားများမှာ သူတို့အသက်အတွက် လွတ်ရာသို့ ထွက်ပြေးကြရပါ သည်။

ကုလသမဂ္ဂငြိမ်းချမ်းရေးတပ်သားများမှာလည်းထိုရွာသို့အမှီလာကြပါသည်။ လမ်းမှာကားသွားမရအောင် ပိတ်ဆို့ထားပြီး ခြေလျင်လာရသဖြင့် ၂ နာရီခွဲမျှ နှောင့်နှေးသွားကြပါသည်။ သူတို့ရောက်သွားသောအခါအနည်း ဆုံးအသက် ၁၅ နှစ်အရွယ်ကလေးတစ်ဦးအပါအဝင် လူ ၉ ယောက်သေဆုံးသည်။ လူ ၂၀ ခန့်မှာအပြင်းအထန် ဒဏ်ရာရကြပါသည်။

ဖါတာဘိုနု (Fata Bornu) မြို့သည် လူ ၄၀ဝ၀ ကျော်နေထိုင်ပြီးဤတိုက်ခိုက်မှုမှာသက္ကရာဇ် ၂၀ဝ၀ နှစ် များက ဒါဖေါဒေသတိုက်ခိုက်မှုများကို ပြန်လည်သတိရစေပါသည်။ ဘာရှီရာ(Omar Hassan Al-Bashir) မှာ ဒါဖေါဒေသတွင် တိုက်ခိုက်မှုများကြောင့် ရာထူးမှ ပြုတ်ကျသွားခဲ့ပြီး ထိုဒေသတွင်ကျူးလွန်ခဲ့သော ပြစ်မှုများဖြင့် အပြည်ပြည်ဆိုင်ရာ တရားရုံးတွင် တရားရင်ဆိုင်ရန်ပြင်ဆင် နေကြပါသည်။ ဆူဒန်တရားရုံးကမစ္စတာ ဘာရှီရာ ကိုခြစားခြင်းပြစ်မှုများဖြင့်ထောင်ဒဏ်နှစ်နှစ်အပြစ်ပေးခဲ့သည်။ ၁၉၇၉ ခုနှစ်တွင်စစ်တပ် အာဏာသိမ်းမှုကြောင့် သူအာဏာရခဲ့သည်ကို ပြစ်မှုအတွက် ရင်ဆိုင်ရန် ယခင်အပါတ်က တရားရုံးရှေ့သို့ပြန် လည်ရောက်ရှိခဲ့သည်။ ပြစ်မှုထင်ရှားပါက သေဒဏ်အပြစ်ပေး နိုင်သည်။

ယခုအခါ ဘာရှီရာ မှာ ထောင်ထဲမှာရှိနေချိန် ဆူဒန်ကို စစ်တပ်နှင့် အရပ်သားတို့ စုပေါင်းအုပ်ချုပ်နေပါ သည်။ သူတို့က ဒါဖေါဒေသတွင် ၁၇ နှစ်ကြာစစ်တပ်က ရက်စက်ကြမ်းကြုတ်စွာ အုပ်ချုပ်ခဲ့ပြီး ထိုအရာများ ပြီး ဆုံးသွားပြီး ဒီမိုကရေစီရပြီဟု ကတိပြုခဲ့ကြပါသည်။

(၂)

သို့သော် ဤတော်လှန်ရေးက ဆူဒန်မြို့ကြီးများတွင် အပြောင်းအလဲများကို တွေ့မြင်ခဲ့ရကြသော်လည်း ဒါဖေါဒေသတွင် မထူးခြားသည်ကို တွေ့ကြရပါသည်။ ဤဒေသတွင် အာရပ်စစ်လိုလားသူ ဂျန်ဂျဝီ(Janjaweed) တို့ လွတ်လပ်စွာ လှုပ်ရှားနေကြဆဲပင် ရှိသည်ကိုတွေ့ကြရပါသည်။ စစ်လက်နက်ပစ္စည်းအပြည့် တပ်ဆင်ထား သော ဤအုပ်စုသည် ကျေးရွာများစွာကို လူသတ်ခြင်း၊ ဓါးမြတိုက်ခြင်း၊ မုဒိန်းကျင့်ခြင်းတို့ကို ပြုလုပ်နေကြဆဲဖြစ် ပြီးထိုဖြစ်ရပ် များကဘာရှီရာ၏ အုပ်ချုပ်မှုလက်အောက်က ဒါဖေါကိုသွားပြီးအမှတ်ရစေပါသည်။

စနေနေ့က ပြီးဆုံးသွားသောလူသတ်ပွဲအပြီးတွင် အနောက်ပိုင်း ဒါဖေါရှိရွာတရွာ မာစတာရီ (Masteri) သို့ အရပ်သားဘက်မှဝန်ကြီးချုပ်ဖြစ်သူ ဟန်ဒေါ့ (Abdalla Hamdok) ကပြည်သူများကိုအကာအကွယ်ပေးရန်ရဲနှင့် စစ်တပ် အထောက်အကူတို့ကို ပေးလွှတ်ပါမည်ဟု ကတိပေးသည်။

ယမန်နှစ်ကကြေညာခဲ့သော အသွင်ပြောင်းလဲရေးကောင်စီကိုလည်း မဖွဲ့ဖြစ်သေးပါ။ မစ္စတာဘာရှီရာ ကိုပြုတ်ကျသွားအောင်တိုက် ထုတ်ခဲ့ကြသောဒီမိုကရေစီရေးရာအဖွဲ့အချင်းချင်းက လည်းမညီမညွှတ်ဖြစ် နေကြ သည်။ ထို့ကြောင့်ဆူဒန်ကိုအမေရိကန် ကသောင်းကျန်းသူများကိုထောက်ပံ့သောနိုင်ငံ စာရင်းမှပယ်ဖျက်ရန်မှာ လည်းရပ်ဆိုင်းသလောက်ဖြစ်သွားသည်ထိုစာရင်းမှမပယ်ဖျက်နိုင်သေးလျှင်ဆူဒန်သို့လာမည့် နိုင်ငံခြားရင်းနှီး မြှုပ်နှံမှုကိုလည်း မမျှော်လင့်နိုင်ပေ။

နိုင်ငံတွင် အာရပ်သားနှင့် စစ်တပ်တို့ နှစ်ဘက်ရှိကြရာ ၄င်းတို့က ၂၀၂၂ တွင် ကျင်းပရန်ရှိသည့် အထွေ ထွေရွေးကောက်ပွဲပြင်ဆင်ရန်အတွက်မှာလည်း အရပ်သားနှင့် စစ်သားများ၏ ဆက်ဆံရေးအခြေအနေ တင်းမာ နေမှုကြောင့် ခရီးမရောက်နိုင်ဘဲ ဖြစ်နေသည်။ အနောက်နိုင်ငံသံတမန်များက စစ်တပ်မှအာဏာ သိမ်းမည်ကို စိုးရိမ်နေကြသည်။

ဘာရှီရာကို ဆန့်ကျင်ခဲ့ကြသည့် ဒါဖေါကလူငယ်များမှာ ယမန်နှစ်ဆန္ဒပြပွဲများပြုလုပ်စဉ်က ဘာရှီရာ အစိုးရလက်ထဲက ဖမ်းဆီးညှင်းပမ်းနှိပ်စက်ခြင်းကို ခံခဲ့ရသည်။ သူတို့၏အပြုအမှုကြောင့်ယခင်ကမျှော်လင့်ပြီး စောင့်စားခဲ့ရသော်လည်း ယခုအခါ အရှိန်အဟုန်ကိုမမြင်ရဘဲဖြစ်နေသည်။ ၂၀ဝ၃ ခုနှစ်က ဒါဖေါတွင် တိုက်ပွဲ များဖြစ်ခဲ့ရာ ဒါဖေါ သူပုန်လူငယ်များက တစ်ဖက်၊ မစ္စတာဘာရှီရာက ဖွဲ့စည်းပေး သော ဂျန်ဂျဝီ များကတဖက် တိုက်ပွဲများဖြစ်ခဲ့ကြသည်။ ထိုစဉ်က ဂျန်ဂျဝီ များကလူငယ်ခေါင်းဆောင်ပေါင်းများစွာကို သတ်ဖြတ်ခဲ့ကြပါသည် ကုလသမဂ္ဂကခန့်မှန်းသည်မှာ အနည်းဆုံး လူသုံးသိန်းကျော်အသက်ဆုံးရှုံးခဲ့ကြသည်။ ယခုအခါ လူသေဆုံးမှု များနည်းသွားခဲ့သော်လည်းမရပ်စဲသေးပါ။

၂၀၁၉ ခုနှစ်ဧပြီလက ဘာရှီရာပြုတ်ကျသွားပြီး စစ်တပ်တွင်တဖြေးဖြေး ထင်ရှားလာသူမှာ ဗိုလ်ချုပ်ကြီး ဟန်ဒန်း(Mohammed Hamdan) ဖြစ်ပြီး သူ၏ “မြန်သောစစ်တပ်” (Repid Force) မှာဒါဖေါတွင်ရက်စက်ကြမ်း ကြုပ်မှုများနှင့် နာမည်ကြီးသည်။ မစ္စတာဟမ်ဒန်း သည် ယခုအခါ သူပုန်အုပ်စု ၂ ခုနှင့်ဆွေးနွေးနေပြီး ၄င်းမှာ ကြည့်ကောင်းရုံ စကားပြောနေခြင်းသာဖြစ်သည်။ အဓိက သူပုန်အုပ်စုဖြစ်ပြီးအကြီးဆုံးအဖွဲ့ဖြစ်သည် ့ရှေ့နေ ဟောင်း အယ်နာ (Abdul Wahid al-Nur) နှင့်စကားမပြောနိုင်သေးပါ။

ကုလသမဂ္ဂမှ ငြိမ်းချမ်းရေးတပ်ဖွဲ့များမှာ ၂၀ဝ၇ မှ စတင်နေရာချထားခဲ့ပြီး ယခုနှစ်ကုန်တွင် ရုတ်သိမ်း သွားတော့မည်ဖြစ်သည်။ အနောက်နိုင်ငံများမှထောက်ပံ့ကြေးများမှာလျော့နည်းလာနေပြီး ကိုရိုနာဗိုင်း ရပ်ပြန့်နှံ့ လာသောအခါ စီးပွားရေးမှာလည်းချွတ်ခြုံကျလျက်ရှိသည်။ ယခုအခါ လူ ၉ ဒဿမ ၆ သန်းအထိ အတိဒုက္ခ ရောက်လျက်ရှိသည်။

ဖါတာဘိုနု တွင် ဇူလိုင် ၁၃ ရက်နေ့တွင် တိုက်ပွဲဖြစ်ခြင်းကို ကုလသမဂ္ဂက ရာသီအလိုက်ဖြစ်လေ့ဖြစ် ထရှိသည့် ပဋ္ဋိပက္ခအဖြစ်မှတ်ယူသည်။ လယ်ယာစိုက်ပျိုးမှု စသည့်ရာသီတွင် အုပ်စုချင်းခိုက်ရန်ဖြစ် ပွားလေ့ ရှိ သည့်။ ထိုကဲ့သို့လူသိရှင်ကြားပြဿနာကို သေးသိမ်အောင်လုပ်ခဲ့သော်လည်း ကုလသမဂ္ဂတင်သွင်း သည့် လျှို့ဝှက်စာတမ်းကမှုဤသို့မဆိုပေ။

ယခင်ကတိုက်ပွဲများကြောင့်နေရာပြောင်းခဲ့ရသည့်ရွာသားများက ဆန္ဒပြနေကြသည်မှာ နှစ်ပါတ်မျှ ရှိပြီ ဖြစ်ကြောင်း သူတို့ကဒေသဆိုင်ရာစစ်တပ်အရာရှိကို ရာထူးမှအနားယူစေချင်ကြသည်။ ထိုဗိုလ်ချုပ်မှာအာရပ် တို့ဘက်မှ ဘက်လိုက်သည်ဟု ယူဆကြသည်။ ထို့ကြောင့် ဇူလိုင်လ ၁၂ ရက်နေ့တွင် ထိုဗိုလ်ချုပ်ကဒေသ ကို ကာကွယ်ရန် ထားသည့် လုံခြုံရေးတပ်သားများကို ရုတ်သိမ်းခဲ့သည်။ ထိုသို့ ရုတ်သိမ်းအပြီး ဤသတ်ဖြတ်မှု ဖြစ်ပွားခဲ့ရခြင်းဖြစ်ပါသည်။

ကုလသမဂ္ဂငြိမ်းချမ်းရေးစစ်သားများအဖွဲ့တွင် လူ ၁၃၀ ခန့် ပါဝင်ပြီး၄င်းတို့ ရောက်ရှိသွားချိန်တွင် လူ သတ်ပွဲမှာ ပြီးဆုံးသွားခဲ့ပြီးဖြစ်သည် ဟုထိုအဖွဲ့တွင်ပါဝင်သော ဆီနီဂေါနိုင်ငံမှစစ်သားကပြောသည်။ တရွာလုံး မှာမီးလောင်ပြင်ဖြစ်ပြီး မီးလောင်နေသော အိမ်ရာများနှင့်သေနေသောလူသေကောင်များ၊ ဒဏ်ရာရထား သူများ ကိုသာတွေ့ရတော့သည်။ ကုလသမဂ္ဂတပ်များကို ၂၀၁၈ ခုနှစ်ကစ၍ ရုတ်သိမ်း လျက်ရှိရာ ယခင်ကတပ်သား ၁၉,၅၀ဝ ရှိခဲ့ရာမှ ယခုအခါ တပ်သား ၆၅၀ဝ ခန့်သာကျန်တော့သည်။

ယမန်နှစ်တော်လှန်ရေးပြီးကတည်းက ဆူဒန်တွင် အပြောင်းအလဲများရှိခဲ့သည်။ သမ္မတဘာရှီရာ၏ တစ်ချိန်က တန်ခိုးထွားခဲ့သော အစ္စလာမ်ပါတီ (Islamic Party) မှာ ဖျက်သိမ်းလိုက်ပြီး မစ္စတာဟန်းဒေါ့ (Mr. Hamdok) က ပြုပြင်ရေးလုပ်ငန်းများလုပ်လျက်ရှိသည်။ မိန်းကလေးများ၏ လိင်အင်္ဂါ ဖြတ်တောက်ခြင်းကို တရားမဝင်ကြေညာပြီး မိန်းကလေးများကို သူတို့ဝတ်သည့်အဝတ်အစားကြောင့် ဖမ်းဆီးခွင့်မပြုဟု အမိန့် ထုတ်ထားသည်။ ကြိမ်ဒဏ်ပေးသည့် အလေ့အကျင့်ကိုလည်း ရပ်ဆိုင်းလိုက်ပြီဖြစ်သည်။

နိုင်ငံရေးနှင့် ဘာသာရေး မပါတ်သတ်ရဆိုသည့်ဥပဒေကိုလည်း ပယ်ဖျက်လိုက်သည်။ ခရစ်ယာန်များ သည် အရက်သောက်နိုင်ပြီး ဆူဒန်နိုင်ငံမှ ပြည်သူပြည်သားများ ပြည်ပထွက်ခွင့် (Exit Visa) မပါဘဲ ခရီးသွား နိုင်ကြပြီဖြစ်သည်။ လိင်တူခြင်းအတူနေသောပြစ်မှုမှာ သေဒဏ်မြောက်ရာမှ ယခုအခါထောင်ဒဏ် ၇ နှစ်သာ အပြစ်ပေးနိုင်တော့သည်။

(၃)

ဇွန်လ ၃၀ ရက်တွင် နှေးကွေးနေသည့် ပြုပြင်ပြောင်းလဲရေးလုပ်ငန်းများကို စိတ်မရှည်နိုင်ကြသောပြည် သူများကဆူဒန် တနိုင်ငံလုံးဆန္ဒပြခဲ့ကြပါသည်။ ယမန်နှစ်ပြီးကတည်းက ဆူဒန်တွင်ပထမဆုံးအကြိမ်ဖြစ်ပါသည် လွတ်လပ်မှု ငြိမ်းချမ်းရေးနှင့် တရားမျှတရေးတို့ကို ကြွေးကြော်ခဲ့ကြသည်။ အခြားစိတ်မရှည်နိုင်ကြသော ဆူဒန် ပြည်သူများသည် ပြောင်းလဲရေးလုပ်ငန်းများကို စောင့်ဆိုင်း မနေ တချို့လည်းအိမ်နီးချင်းနိုင်ငံ ချက် (Chad) မှ စစ်ပြေးဒုက္ခသည်များ ခိုနားရာစခမ်း သို့ဝင်ရောက်လာကြသည်။

ကိုသန်းလွင်

Ref: Sudan’s Legacy of terror By Declan Walsh New York Times July 31 2020