Breaking News

ဇင်လင်း - တရုတ် အင်ပါရာ ပြန်လည် ပေါ်ထွန်းလာခြင်း



ဇင်လင်း - တရုတ် အင်ပါရာ ပြန်လည် ပေါ်ထွန်းလာခြင်း

(မိုုုုုုးမခ) ဇန်နဝါရီ ၂၄၊ ၂၀၂၀

ကျွန်တော် (Edward Wong) သည် မဟာအင်အားကြီး နိုင်ငံ ၂ ခုဖြစ်သော အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုနှင့် တရုတ်နိုင်ငံတို့၏ ရင်သွေး ဖြစ်ပါ သည်။ သမ္မတ နစ်ဆင်နှင့် သမ္မတ ရီဂန်အစိုးရခေတ်များအတွင်း ကျွန်တော့်ကို ဝါရှင်တန်မြို့၌ မွေးဖွား ကြီးပြင်းခဲ့ပါသည်။ ကျွန်တော်၏ မိဘများမှာ တရုတ်ပြည်တောင်ပိုင်းဒေသ ကျေးရွာများတွင် မွေးဖွားကြီးပြင်းခဲ့ကြသူများ ဖြစ်သည်။ ကျွန်တော့် ဖခင်သည် ကွန်မြူနစ်စနစ်အုပ်ချုပ်ရေး၏ ပထမဆယ်စုနှစ်ဖြစ်သော ၁၉၅၀ ခုနှစ်များအတွင်းက တရုတ် ပြည်သူ့ လွတ် မြောက်ရေး တပ်မတော်တွင် စစ်သည်တစ်ဦးဖြစ်ခဲ့သည်။ ထို့နောက် ကျွန်တော့်ဖခင်သည် တရုတ်ပြည် တော်လှန်ရေးကို ငြီးငွေ့ စိတ်ကုန်ကာ၊ ဟောင်ကောင်သို့ ထွက်ခွာလာခဲ့သည်။

ဤသို့ဖြင့် ၂၀၀၈ ခုနှစ် ဧပြီလတွင် ဘေဂျင်း၌ ခြေချဖြစ်သောအခါ ကျွန်တော့်အဖို့ စိတ်လှုပ်ရှားစရာ အခြေအနေ ကြုံတွေ့ ခဲ့ရသည်။ ဘေဂျင်းသို့ကျွန်တော် ရောက်လာခဲ့ရခြင်း အကြောင်းခံမှာ နယူးယော့ခ်တိုင်းမ်သတင်းစာ (The New York Times) ၏ တာဝန်ပေးအပ်မှုအရ ဖြစ်သည်။ နယူးယော့ခ်တိုင်းမ်သတင်းစာသည် ထိုအချိန်က တရုတ်ပြည်တွင် အခြေချ လုပ်ကိုင်နေသည်မှာ ဆယ်စုနှစ် တစ်ခုမျှ ရှိပြီဖြစ်သည်။ ထိုစဉ်က ကျွန်တော်သည် နယူးယော့ခ်တိုင်းမ် သတင်းထောက် အဖြစ် ဆောင်ရွက်နေသည်မှာ လေးနှစ်ခန့်ရှိပြီဖြစ်၍၊ အီရတ်နိုင်ငံ (Iraq) တွင် အမေရိကန်၏ စစ်ရေး စီမံချက်များ ဆင်နွှဲ နေစဉ်ကာလအတွင်း နယူးယော့ခ်တိုင်းမ် သတင်းထောက်အဖြစ် ကျွန်တော် ရှိနေခဲ့သည်။ ထို့နောက် ‘လောကသစ် စီမံကိန်း’ ဟုဆိုကာ ခေတ်သစ်မြို့တော်ကြီး ထူထောင်လျှက်ရှိသော ဘေဂျင်းသို့ ကျွန်တော် ရောက်ရှိခဲ့ခြင်း ဖြစ်သည်။

ကျွန်တော် တရုတ်ပြည်သို့ ရောက်ရှိစဉ်တွင် အခြားနိုင်ငံများနှင့်အတူ တရုတ်နိုင်ငံက ပျားရည်ဆမ်းကာလကို ဖြတ်သန်း နေချိန် ဖြစ်သည်။ ၂၀၀၈ နွေရာသီ အိုလန်ပစ် မတိုင်မီက နှစ်များစွာကပင် တင်ကြို၍ အဆောက်အအုံများ ဆောက်လုပ်ခဲ့ ပြီး ဖြစ်သည်။ ထိုနှစ်နွေဦးတွင် ‘တိဘက္ပုန္ကန္ထၾကြမႈ’ ကို တရုတ်အစိုးရက နှိပ်ကွပ်ခဲ့သော်လည်း၊ တချိန်တည်းတွင် အသေအပျောက် အပျက်အစီးများလွန်းသော ငလျင်ဒဏ်ခံရခြင်းကြောင့် နိုင်ငံတကာ၏ စာနာထောက်ထားမှု ရရှိခဲ့သည်။ တရုတ်ပြည်၏ အသွင်သစ် အမြင်သစ်များဖြင့် တခမ်းတနားပေါ်ထွက်လာမှုကြောင့် ပြည်သူပြည်သားအများအပြား ဘေဂျင်းသို့ အုပ်စုလိုက် တက်လာခဲ့ကြသည်။

ရွှန်းလက်တောက်ပလွန်းသော ပိသုကာလက်ရာမြောက် အဆောက်အဦကြီးများနှင့် ကြီးကျယ်ခမ်းနားလွန်းသော ပွဲလမ်း သဘင် ဖွင့်ပွဲများကြောင့် နိုင်ငံတကာမှ ခေါင်းဆောင်များ မှင်တက်မိကာ အံ့သြနေကြရသည်။ ယင်းသို့သော ထည်ဝါ ခမ်းနားသည့် အခင်းအကျင်းများဖြင့် တရုတ်ပြည်က ၎င်း၏ရည်မှန်းချက်ကြီးမားမှုကို ထိုစဉ်ကပင် အချက်ပြခဲ့သည်။ ထိုသို့ ခမ်းနားထည်ဝါသော ပွဲလမ်းသဘင်များကို တရုတ်နိုင်ငံက ဖေါ်ပြပြီးချိန်တွင် ကမ္ဘာကြီးသည် အပြောင်းအလဲ အရွေ့သစ် တစ်ခုဆီသို့ ဆိုက်ရောက်ခဲ့သည်။ ‘အမေရိကန်ငွေကြေးစနစ် ပြိုလဲခြင်း’ နှင့် ‘ကမ္ဘာ့စီးပွားရေးအကျပ်ဆိုက်ချိန်’ ဖြစ်သည်။ ယင်းသို့ သော အချိန်မျိုးတွင် တရုတ်နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေးဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်လာမှုသည် ကမ္ဘာ့စီးပွားရေးအား အထောက်အပံ့ ဖြစ်စေရုံှမျှမက၊ တရုတ်အစိုးရ၏ အရာထမ်း အမှုထမ်းတို့ကိုလည်း စိတ်အားတက်ကြွ လန်းဆန်းလာစေသည်။ တရုတ် ပြည်၏ နိုင်ငံရေးစနစ်နှင့် စီးပွားရေးမူဝါဒများအပေါ် တရုတ်ပြည်သူတို့ ပိုမိုယုံကြည်လာစေခဲ့သည့်အပြင် အမေရိကန် ပြည်ထောင်စုကို ပြိုင်ဆိုင်နိုင်လိမ့်မည်ဟုလည်း ယုံကြည်ခဲ့ကြသည်။

တစ်ပါတီ အာဏာရှင်စနစ်ကို ဗြောင်ကျကျ ကျင့်သုံးနေသည့်တိုင် တရုတ်ပြည်သည် ဆွဲဆောင်မှုအား ကောင်းနေဆဲ ရှိခဲ့ သည်။ ထိုစဉ်က တရုတ်ပြည်၏ အတွေးအမြင်သစ်၊ တန်ဖိုးသစ်၊ ယဉ်ကျေးမှုသစ် စသည်တို့ဖြင့် တည်ငြိမ်မှုမရှိသေးသော ခေတ်တစ်ခုအတွင်း ခေါင်းဆောင်မှု ထူထောင်ကာ မဟာအင်အားကြီးနိုင်ငံ အဆင့်အတန်းသို့တက်လှမ်းလာနေစဉ် ပြည်သူ အတော်များများက ယုံမှားသံသယရှိခဲ့ကြသည်။ ထိုသို့ သံသယရှိသူများထဲတွင် ကျွန်တော်လည်း ပါသည်။ တရုတ်ပြည်ဆိုင်ရာ နယူးယော့ခ်တိုင်းမ် သတင်းစာ၏ သတင်းထောက်တာဝန်ပြီးဆုံးသည့် ၂၀၁၇ ခုနှစ်အထိ ကျွန်တော့် အနေဖြင့် တရုတ်ပြည်သည် မဟာအင်အားကြီးနိုင်ငံအဆင့်သို့ တက်လှမ်းလာနိုင်မည်ဟု မထင်ခဲ့ပါ။ ကုန်သွယ်ရေး မှ အင်တာနက်နယ်ပယ် အထိ၊ အဆင့်မြင့် ပညာရေးမှ ဟောလီးဝုဒ်နယ်ပယ်အထိ တရုတ်နိုင်ငံက ကမ္ဘာကို နည်းမျိုးစုံဖြင့် ပုံသွင်းလျှက်ရှိရာ၊ လူအများက ယုံကြည်လက်ခံစ ပြုလာနေသည်။ ကွန်မြူနစ်ပါတီ၏ အာဏာကို ကျင့်သုံးခြင်းဖြင့် ပေါ် ထွက်လာသော စီးပွားရေး တောင့်တင်းမှု ရလဒ်မျိုး မဟုတ်သည်တိုင်၊ တရုတ်နိုင်ငံ၏ခေတ်ပြိုင်ယဉ်ကျေးမှု အတွေးအခေါ် ဆွဲငင်အားဖြင့် ဖန်တီးထုတ်လုပ်နိုင်စွမ်းကြောင့်ဟု ဆိုနိုင်သည်။

၁၉ ရာစုနှစ်ကို လွှမ်းမိုးခဲ့သော အင်အားစုကြီးများအနက် တစ်ခုအပါအဝင်ဖြစ်သော တရုတ်နိုင်ငံသည် ပြန်လည်နုပျို အားကောင်းလာသော တစ်ခုတည်းသော နိုင်ငံကြီးဟု ဆိုရမည်။ ကျင်မင်းဆက် (Qing dynasty) မန်ချူးဧကရာဖ် အုပ်ချုပ်ရေးသည် စစ်ရေးနှင့် သံခင်းတမန်ခင်းဆိုင်ရာ ကိစ္စများမှတဆင့် ကျယ်ပြန့်လှသော နိုင်ငံနယ်ပယ်ကို စီမံကွပ်ကဲ နိုင်ရန် ကွန်မြူနစ်ပါတီအတွက် လမ်းခင်းပေးခဲ့သည်။ ထို့ပြင် ပိုင်နက်နယ်ပယ်ကိုလည်း တိုးချဲ့နိုင်ခဲ့သည်။ တရုတ်နိုင်ငံ သည် ၎င်း၏ စစ်အင်အားကို အသုံးပြုလျှက် အငြင်းပွားဖွယ် နယ်မြေများကို စမ်းသပ်ထိန်းချုပ်နိုင်ခဲ့သည်။ နိုင်ငံအတွင်း၌ ‘အမျိုးသားရေးဝါဒ’ ကို အရှိန်ညီးညီး တောက်လောင်စေလျှက်၊ တောင်တရုတ်ပင်လယ် (South China Sea) မှ ဟိမဝန္တာ တောင်တန်းများအထိ ထိန်းချုပ်နိုင်ခဲ့သည်။ ၂၀၁၅ ခုနှစ် စစ်ရေးပြပွဲကြီးအတောအတွင်းတွင် ကမ္ဘာတဝှမ်းမှ နိုင်ငံများက တရုတ်နိုင်ငံကို တစ်ကျော့ပြန် လေးစား အသိအမှတ်ပြုခဲ့ကြရသည်။

ဆယ်စုနှစ်ပေါင်းများစွာ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ကမ္ဘာ့ရှေ့ဆောင်စံပြ နိုင်ငံကြီးဖြစ်ခဲ့သည်။ တရားဥပဒေစိုးမိုးရေး၊ လွတ်လပ်စွာ ပြောဆိုခွင့်၊ သန့်ရှင်းသော အစိုးရနှင့် လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ တန်ဖိုးများကို လေးစားလိုက်နာမှု စသည့် နိုင်ငံတကာလူ့အဖွဲ့အစည်းများက သတ်မှတ်ထားသော နှုန်းစံတန်ဖိုးများကို အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုက ပိုင်ဆိုင်ခဲ့သည်။ ရံဖန်ရံခါ ထိုနှုန်းစံတန်ဖိုးများနှင့်စပ်လျဉ်း၍ လိုအပ်ချက်များ ပေါ်ပေါက်ခဲ့သည့်တိုင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် နည်း ပညာဆိုင်ရာစွမ်းအင်ကို ၎င်း၏ စစ်တပ်အင်အားများကဲ့သို့တောင့်တင်းခိုင်မာအောင် ထိမ်းသိမ်းထားနိုင်ခဲ့သည်။ ဆိုဗီယက် ခေတ်လွန်ကာလများတွင် ထင်ရှားသော နိုင်ငံရေးခေါင်းဆောင်များနှင့် ကျွမ်းကျင်ပညာရှင်များသည် အမေရိကန်နည်းဟု ခေါ်ဆိုသော ဆွဲဆောင်သည့်နည်းဖြင့် အင်အားပါဝါများစုဆောင်းရယူသည့် လုပ်ဟန်ကို အသိအမှတ်ပြုခဲ့ကြရသည်။ ထိုလုပ်နည်း လုပ်ဟန်ဖြင့် အမေရိကန်နိုင်ငံက ခေတ်မှီ နိုင်ငံတော်အင်ပါရာကို ပုံဖေါ်တည်ဆောက်ခဲ့သည်။

တရုတ်နိုင်ငံ၏ တိုးတက်ဖြစ်ထွန်းလာပုံသည် ဖြစ်လိုရာဖြစ်ဆိုသည့် ကံကိုပုံအပ်ကာ လုပ်ဆောင်ခဲ့သော ရိုးရိုးတာတာ အကြံအစည်မျိုးဟု ဆိုနိုင်သည်။ ၂၀၀၉ ခုနှစ်မှ အစပြု၍ တရုတ်နိုင်ငံ၏ ပြည်တွင်းနှင့်ပြည်ပတွင် လုပ်ပုံကိုင်ပုံများမှာ တစ်ထပ်တည်းပင် ဖြစ်သည်။ အင်အားသုံးသည်၊ လာဘ်ထိုးသည်၊ ခြိမ်းခြောက်သည်။ ထိုနည်းဖြင့် တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီ ၏ သြဇာအင်ပါရာသည် ပိုမို၍ အင်အား တောင့်တင်ခိုင်မာလာခဲ့သည်။ ပြည်တွင်း၌ ပါတီသည် လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ ရှေ့နေများကို ထောင်ချထိန်းသိမ်းထားသည်။ အင်တာနက်အသုံးပြုမှုကို ကန့်သတ်ထိန်းချုပ်ထားသည်။ ကုမ္ပဏီများနှင့် တက္ကသိုလ်ကျောင်းများတွင် ပါတီကလာပ်စည်းများ ဖွဲ့စည်းထူထောင်ရန် ဖိအားပေး လုပ်ဆောင်ခိုင်းခဲ့သည်။ ထို့ပြင် အာဏာရှင်စနစ်၏ လူမှုဆက်ဆံရေးပုံစံကို စီစဉ် ဖေါ်ဆောင်သည်။

ပြည်ပတွင် ပစိဖစ်သမုဒ္ဒရာအတွင်းရှိ ပိုင်ဆိုင်မှု အငြင်းပွားနေသော ကျောက်ဆောင်ကျောက်တန်းများပေါ်တွင် တရုတ်နိုင်ငံ က စစ်ရေးဆိုင်ရာ အဆောက်အဦများတိုးချဲ့ဆောက်လုပ်ေနသည်။ တဖန် အခြားတဖက်တွင် နိုင်ငံတကာ၏ အင်တာနက် ကွန်ယက်များအတွင်း ထိုးဖေါက်ဝင်လျှက်ရှိသည်။ ၎င်းအပြင် တရုတ်သည် ခေတ်သစ်ပိုးလမ်းစီမံကိန်း (One Belt, One Road Initiative or BRI) ဖြင့် အာရှနှင့် ဥရောပကို ပေါင်းကူးဆက်သွယ်ရန် တွန်းတွန်းတိုက်တိုက် လုပ်နေသည်။ ထို စီမံကိန်းသည် အခြားပါဝင်ပတ်သက်သော နိုင်ငံများကို အကျိုးပြုမည်ဆိုသော်လည်း အမှန်စင်စစ် တရုတ်နိုင်ငံကိုသာ ပိုမို အကျိုးအမြတ်ရရှိစေမည်ဖြစ်သည်။ အကြောင်းမှာ စီမံကိန်းဝင် နိုင်ငံများအနေဖြင့် တရုတ်နိုင်ငံပိုင် ကုမ္ပဏီများဖြင့်သာ ပူးတွဲအလုပ် လုပ်ရမည်ဟု ဖိအားပေးထုတ်နှောင်ထားသောကြောင့်ဖြစ်သည်။ ယင်းသို့သော တရုတ်နိုင်ငံပိုင် ကုမ္ပဏီများ ဖြင့်သာ စီမံကိန်းများ အကောင်အထည်ဖေါ်မှုကို မကြာသေးမီ နှစ်များအတွင်း အာရှနှင့် အာဖရိကနိုင်ငံများတွင် လုပ်ခဲ့ဖူး ပြီဖြစ်သည်။

ယခု အချိန်အထိ တရုတ်နိုင်ငံ၏ ကွန်ပျူတာနည်းပညာဆိုင်ရာ စီမံချက်များဖန်တီးတည်ဆောက်နိုင်မှု စွမ်းရည်ပိုင်း၌ အဆင့်မမှီသေးပေ။ သို့ဖြစ်သောကြောင့် တရုတ်ပြည်အတွင်း လူကြိုက်များ ရေပန်းစားသော အယူအဆ နှုန်းစံတန်ဖိုး များသည် ကမ္ဘာ့အဆင့် မှီရန် အနည်းငယ်လိုနေသေးသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုကို မှီရန် မဆိုထားနှင့် တောင် ကိုးရီးယားကိုမှီရန်ပင် လိုနေဆဲရှိသည်။ တရုတ်နိုင်ငံ၏ ခက်ခဲသော နှုန်းစံနည်းနာတန်ဖိုးများကို မသိရှိသေးသည့် နိုင်ငံ အရေအတွက် များသော်လည်း၊ နော်ဝေနိုင်ငံ၏ နှုန်းစံတန်ဖိုးများကိုမူ သိရှိသည့် နိုင်ငံ အများအပြားရှိနေသည်။ သို့တိုင် အောင် တရုတ်နိုင်ငံက နော်ဝေကို ဒဏ်ခတ်သည့်အနေဖြင့် သံတမန်ရေးနှင့် စီးပွားရေး အဆက်အသွယ် ဖြတ်တောက်ခဲ့ သေးသည်။ ဖြတ်ရသည့်အကြောင်းမှာ တရုတ်နိုင်ငံသား လျူရှောင်ဘို (Liu Xiaobo) အား ၂၀၁၀ ခုနှစ်အတွက် ‘နော်ဝေ ငြိမ်းချမ်းရေး နိုဘယ်ဆုကော်မတီ’ က ‘ငြိမ်းချမ်းရေးနိုဘယ်လ်ဆု’ ချီးမြှင့်လိုက်၍ ဖြစ်သည်။

တရုတ္ႏိုင္ငံသား လူ့အခွင့်အရေးလှုပ်ရှားသူ လျူရှောင်ဘိုကို ၂၀၁၀ ခုနှစ် အတွက် ကမ္ဘာ့ ဂုဏ် သတင်း အကြီးမြင့်ဆုံး နိုဘယ်ဆုကို ချီးမြှင့်လိုက်ခဲ့သည်။ ထိုနှစ်အတွက် ထိုက်တန်သူကို ထိုက်ထိုက်တန် ချီးမြှင့်လိုက်ခြင်း ဖြစ်သည်ဟု ထင်ရှား သော နိုင်ငံတကာ သတင်းစာ အချို့၏ သတင်းခေါင်းကြီးများက မှတ်ချက်ပြုခဲ့ကြသည်။ နှစ်ကာလ ရှည်လျားစွာ အကြမ်း မဖက် ငြိမ်းချမ်းသည့်နည်းဖြင့် သူ့နိုင်ငံတွင် အခြေခံလူ့အခွင့်အရေး ထွန်းကားအောင် ဆောင်ရွက်နေမှုကို ဂုဏ်ပြုသည့် အနေဖြင့် ‘နော်ဝေငြိမ်းချမ်းရေး နိုဘယ်ဆုကော်မတီ’ က ‘လျူရှောင်ဘို’ ကို ၂၀၁၀ ခုနှစ် နိုဘယ်လ်ဆု ချီးမြှင့်ခဲ့ခြင်း ဖြစ် သည်။ နော်ဝေပါလီမန်က ခန့်အပ်သည့် အဖွဲ့ဝင်(၅)ဦးပါ ဆုရွေးချယ်ရေးအဖွဲ့သည် တရုတ်နိုင်ငံ ကန့်ကွက်နေသည့် ကြားမှ ‘လျူရှောင်ဘို’ ကို ‘ငြိမ်းချမ်းရေးနိုဘယ်လ်ဆု’ ချီးမြှင့်လိုက်ခြင်းဖြစ်သည်။

ကမ္ဘာတဝှမ်းက ကောင်းချီးပေးခြင်းခံရသော ၂၀၁၀ ခုနှစ် နိုဘယ်ဆုသတင်းကို ဘီဘီစီ၊ စီအင်န်အင်န်အပါအဝင် နိုင်ငံတကာသတင်းဌာနကြီးများက ဝမ်းမြောက်ဝမ်းသာ ဂုဏ်ပြုဖေါ်ပြနေချိန်တွင် တရုတ်အစိုးရက တရုတ်ပြည်အတွင်း ၎င်းသတင်းကို မှောင်ချထားခဲ့သည်။ နိုင်ငံတကာ ရုပ်သံလွှင့်ချက်များကို တရုတ်ပြည်က ဟန့်တားတိုက်ဖျက်မှုများပင် လုပ်ခဲ့သည်။ ထိုလုပ်ရပ်သည် ဂုဏ်သိက္ခာရှိ နိုင်ငံအစိုးရတရပ်အနေဖြင့် လုပ်သင့်လုပ်အပ်သော အလုပ် မဟုတ်ဟု ဝေဖန်ခဲ့ကြသည်။

လွန်ခဲ့သည့် ဆယ်စုနှစ်များအတွင်း သမိုင်းတွင် ဘယ်တုံးကနှင့်မျှ မတူအောင် တရုတ်နိုင်ငံ၏ စီးပွားရေးတဟုန်ထိုး တိုးတက် အောင်မြင်လာခဲ့သည်။ ယခုဆိုလျှင် ကမ္ဘာ့ ဒုတိယ စီးပွားရေး အင်အားအကြီးဆုံး နိုင်ငံ ဖြစ်လာခဲ့ပြီ။ လူဦးရေ သန်းပေါင်းများစွာကိုလည်း ဆင်းရဲမွဲတေမှုက လွတ်မြေက်အောင် လုပ်နိုင်ခဲ့ပြီ။ ကုလသမဂ္ဂ လုံခြုံရေး ကောင်စီ၏ အမြဲတမ်းကိုယ်စားလှယ်ငါးနိုင်ငံတွင် တနိုင်ငံအပါအဝင်ဖြစ်သည့် တရုတ်နိုင်ငံသည် ဗီတိုအာဏာပိုင် နိုင်ငံကြီးလည်း ဖြစ်သည်။ ထိုကဲ့သို့သော အဆင့်အတန်းသို့ ရောက်ရှိနေသော တရုတ်နိုင်ငံအနေဖြင့် နိုင်ငံတကာ လူသား အကျိုးပြု အရေးအရာကိစ္စများနှင့် စပ်လျဉ်း၍ ဆုံးဖြတ်ချက်များပေးသည့်အခါ ကျဉ်းမြောင်းသေးသိမ်သော အမြင်၊ ပုဂ္ဂလဓိဋ္ဌာန် သဘော ဆန္ဒစွဲသဘောဆောင်သည့် အယူဝါဒများကို အခြေခံသည့် ဆုံးဖြတ်ချက်များ မချသင့်ဟု ဝေဖန်ခံရသည်။ လူ့အခွင့်အရေး ကာကွယ်စောင့်ရှောက်သူများကို တရုတ်အစိုးရအနေဖြင့် ကူညီအားပေးရမှာဖြစ်ပြီး ဖိနှိပ်ရမှာ မဟုတ်ဟု ဝေဖန်ခဲ့ကြသည်။ လူ့အခွင့်အရေးကြေညာစာတမ်းအရ နိုင်ငံသား တဦးချင်းစီကို နိုင်ငံ့အရေးအရာကိစ္စများ၌ လွတ်လပ်စွာ ပါဝင်ခွင့်ပြုရမည်ဖြစ်သည်။

ယခုကဲ့သို့ စာပေပညာရှင်လည်းဖြစ်၊ လူ့အခွင့်အရေးကာကွယ်မြှင့်တင်သူ လည်းဖြစ်၊ အကြမ်းမဖက်သော နည်းဖြင့် နိုင်ငံ့ အရေးအရာ၌ ပါဝင်ဆောင်ရွက်သူလည်းဖြစ်သည့် ‘လျူရှောင်ဘို’ ကို အကြိမ်ကြိမ် ဖမ်းဆီး ချုပ်နှောင် ထောင်ချခဲ့ခြင်းသည် လက်ရှိ တရုတ်နိုင်ငံ၏ အဆင့်အတန်းနှင့် ဆီလျော်မှု မရှိကြောင်းလည်း ဝေဖန် ပြစ်တင်ခဲ့ကြသည်။ ၎င်းအပြင် လူ့အခွင့် အရေး ကာကွယ်မြှင့်တင်သူတဦးကို ဖိနှိပ်ခြင်းအားဖြင့် လူ့အခွင့်အရေးဆိုင်ရာ သဘောတူစာချုပ်များကို ဆန့်ကျင်သည့် သဘော ဖြစ်ရုံမက အာဏာရှင်စရိုက်သဘာဝကိုလည်း ဖေါ်ပြရာကျသည်။

တရုတ်သမ္မတ ရှီကျ့င့်ဖျင် (Xi Jinping)သည် ခေတ်သစ်တရုတ်နိုင်ငံတော်ကြီးေပါ်ထွန်းလာရန် ပြုပြင်ပြောင်းလဲဖန်တီးခဲ့သူ ဖြစ်သည်။ ၂၀၁၇ ခုနှစ် အောက်တိုဘာ ၁၈ မှ ၂၄ ရက်အတွင်း ကျင်းပသော ၁၉ ကြိမ်မြောက် တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီ ကွန်ဂရက်သည် ရှီကျ့င့်ဖျင်၏ အောင်ပွဲဖြစ်သည်။ ပါတီခေါင်းဆောင်ပိုင်း တာဝန်ရှိသူများက “ရှီကျ့င့်ဖျင်အတွေးအခေါ်” ဆိုသည်ကို ပါတီ၏ ဖွဲစည်းပုံအခြေခံဥပဒေ၌ ထည့်သွင်း ပြဋ္ဌာန်း အတည်ပြုခဲ့သည်။ ရှီကျ့င့်ဖျင်အား မော်စီတုန်းနှင့် တတန်း တည်း သတ်မှတ်လိုက်သည့် သဘောဖြစ်သည်။ သမ္မတ ရှီကျ့င့်ဖျင်က တရုတ်နိုင်ငံသည် အင်အားကြီးနိုင်ငံတစ်ခုအဖြစ် ခေတ်သစ်တစ်ခုအတွင်းသို့ ဝင်ရောက်ခဲ့ပြီဟု ကြွေးကြော်ခဲ့သည်။ တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီသည် တရုတ်ပြည်သူလူထု၏ အကျိုးတော်ဆောင် ဖြစ်လာပေလိမ့်မည်ဟု ဆိုခဲ့သည်။ သမ္မတ ရှီကျ့င့်ဖျင်က နိုင်ငံတကာခေါင်းဆောင်များအား တရုတ် နိုင်ငံ၏ မဟာအင်အားကြီးနိုင်ငံအဖြစ် ဖြစ်ထွန်းတိုးတက်လာမှုကို အသိအမှတ်ပြုရန်လည်း တောင်းဆိုခဲ့သည်။ အမေရိကန် သမ္မတ ထရန့်က ပွင့်ပွင့်လင်းလင်းပင် ရှီကျ့င့်ဖျင်အား ဂုဏ်ပြုလိုက်သည်။

ကွန်မြူနစ်ပါတီသည် အပုတ်နံ့ထွက်နေခဲ့သော်လည်း တရုတ်ထိပ်တန်းခေါင်းဆောင်များက သာမန်ပြည်သူလူထုကိုသာ သတိထား စောင့်ကြည် နေခဲ့သည်ဟု တရုတ်ပြည်သူအများအပြားက ပြောကြသည်။ ယင်းဖြစ်ရပ်မှာ လက်တွေ့သက်သေ အထောက်အထားပြစရာမရှိသဖြင့် ဒြပ်မဲ့ မျှော်လင့်ချက် သဖွယ်ဖြစ်နေသည်။ ဥပမာပေးရလျှင် အဆိပ်အခိုးအငွေ့များဖြင့် ပိတ်ဖုံးခြင်းခံနေရသည့် တရုတ်မြို့ကြီးများအနေဖြင့် မိုးပြာရောင်ကောင်းကင်ကို ရှာဖွေနေခြင်းနှင့် တူသည်ဟု ဆိုရမည်။

အမိန့်အာဏာဖြင့် စီမံအုပ်ချုပ်သော အစဉ်အလာ ထုံးဓလေ့သည် ထိပ်ဆုံးမှ အောက်ခြေအထိ တွင်ကျယ်နေသည်။ ဒေသန္တရနယ်မြေများတွင် ပါတီခေါင်းဆောင်များသည် သူတို့၏ အခွင်အာဏာတို့ကို ဖီဆန် ဆန့်ကျင်သည့် မည်သို့သော စိန်ခေါ်မှုမျိုးကိုမဆို အချိန်မဆိုင်းဘဲ နှိမ်နင်းပစ်တတ်ကြသည်။ လူစုလူဝေးဖြင့် ဆန့်ကျင်သပိတ်မှောက်မည့် သတင်းအနံ့ ရရှိပါက သပိတ်ခေါင်းဆောင်ပိုင်းအား လာဘ်ထိုးသည့်နည်းဖြင့်ဖြစ်စေ၊ ထောင်သွင်းအကျဉ်းချသည့်နည်းဖြင့် ဖြစ်စေ အမြန် ဆောင်ရွက်လေ့ရှိသည်။

ထိုသို့သော ဖြစ်ရပ်မျိုးကို တရုတ်ပြည်၌ ကျွန်တော့်အနေဖြင့် ပထမဦးဆုံး တွေ့ကြုံဖူးသည်မှာ စီချွမ်ပြည်နယ်တွင် ငလျင် ဒဏ်သင့်စဉ်က ဖြစ်သည်။ စားသုံးရန်မသင့်သော အဆိပ်သင့်နွားနို့များ သောက်မိသဖြင့် ကလေးငယ်အများအပြား သေဆုံးကြရသဖြင့် မိဘများမကြေမနပ်ဖြစ်ခဲ့ကြသည်။ မကျေမနပ်ဖြစ်သည့် ကလေးမိဘများကို ပါတီခေါင်းဆောင် တို့က သီခြားစီ ခွဲထုတ်ကာ သူတို့၏ ဆန္ဒများကို ချေမှုန်းပစ်ခဲ့သည်။ များသောအားဖြင့် တရုတ်ပြည်သူတို့သည် ကွန်မြူနစ်ပါတီ ကို မကောင်း မပြောရဲကြ။ ပြောမိပါက ထိုသူတို့အနေဖြင့် တန်ဖိုးကြီးကြီး ပြန်လည်ပေးဆပ်ကြရသောကြောင့် ဖြစ်သည်။

အာဏာအလွဲသုံးစားပြုမှုကို မကြာခနတွေ့ကြရသည်။ တရုတ်ပြည်သူအများအပြားက ပြောကြသည်မှာ သူတို့အစိုးရိမ်ဆုံး ကိစ္စသည် အကျင့်ပျက်လာဘ်စားမှု ဖြစ်သည်ဟု ဆိုကြသည်။ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင် ပျက်စီးစေမှု၊ ညီမျှမှုမရှိအောင် ချမ်းသာကြွယ်ဝမှု အစရှိသော အမှုကိစ္စများသည် အကျင့်ပျက်လာဘ်စားမှုနှင့် ဆက်နွယ်နေသည်ဟု ဆိုသည်။ သမ္မတ ရှီကျ့င့်ဖျင်က ပြည်သူတို့၏ မကျေမနပ်ဖြစ်မှုများအပေါ် လိမ်မာပါးနပ်စွာ အမြတ်ထုတ်တတ်သည်။ အကျင့်ပျက် လာဘ်စားမှု တိုက်ဖျက်ရေး စီမံချက်ကို သမ္မတ ရှီ က ဦးဆောင်ခဲ့သည်။ ယင်းစီမံချက်ဖြင့် ရှီကျင့်ဖျင်က သူ့နိုင်ငံရေး အာဏာပြိုင်ဘက်များကို ဖြုတ်ချခဲ့ပြီး၊ ပါတီ၏ စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းများကို ထပ်မံ အားဖြည့်ခဲ့သည်။ ထိုစည်းမျဉ်းစည်းကမ်း များသည် ဥပဒေစိုးမိုးရေးအပေါ် သက်ရောက်မှု တစုံတရာ မရှိဟု ဆိုသည်။ ထို့ပြင် မကြာသေးမီ နှစ်များအတွင်း တရုတ်စစ်ဖက်ဆိုင်ရာ အသုံးစရိတ်နှင့် ပြည်တွင်း လုံခြုံရေးအသုံးစရိတ်များသည်လည်း လျှင်မြန်စွာ တိုးမြင့်လာသည်။ အာဏာအပြင်းစားဖြစ်သည့် စစ်လက်နက်အတွက် နိုင်ငံ၏ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုအခြေအနေကို မီးမောင်းထိုးပြသကဲ့သို့ဖြစ်သည်။

၂၀၁၆ ခုနှစ်အတွင်း ကျွန်တော်သည် ‘တာရှီဝမ်ချု’ (Tashi Wangchuk) ဆိုသူ တိဘက်လူငယ်လုပ်ငန်းရှင်တစ်ဦးနှင့် ေတြ႕ ခဲ့ဖူးသည်။ သူက ကျွန်တော်အား တိဘက္ဘာသာ ပညာရေး ကျယ်ပြန့်ရေးကိစ္စအတွက် သူ အကျိုးဆောင်လုပ်ခဲ့ပုံ အကြောင်းပြောပြသည်။ ‘တာရှီဝမ်ချု’ က ဒေသဆိုင်ရာ အာဏာပိုင်တို့အား တရုတ်-တိဘက် နှစ်ဘာသာပညာရေးအဆင့် မြှင့်တင်ပေးရန် အင်တာနက် ဘလော့စာမျက်နှာမှတဆင့် တင်ပြခဲ့သည်။ ထို့ကြောင့် သူနေထိုင်ရာ ‘ယူရႈျမိဳ႕’ ရဲအဖြဲ႕က သူ႕အား ထိန်းသိမ်းလိုက်သည်။ တာရှီဝမ်ချု ကဲ့သို႕ေသာ နိုင်ငံသားမျိုးကို တရုတ္ႏိုင္ငံက တန်ဖိုးထားသင့်သည်။ တာရွီ ၀မ်ချု က သာမန်ပြည်သူများအကျိုးရှိစေရန်နှင့် တင်းမာမှုများပြေလျော့စေရန် ဥပဒေဘောင်အတွင်းမှနေ၍ မူဝါဒရေးရာ အကြံပြုခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ အနောက်နိုင်ငံသံတမန်များနှင့် လူ့အခွင့်အရေးအဖွဲ့များက ဝေဖန်ထောက်ပြနေသည့်ကြားမှ တရားရုံးက သူ႕အား ‘ခွဲထွက်ရေးဝါဒ’ လှုံ့ဆော်မှုဖြင့် စွဲချက်တင်ခဲ့သည်။ ၂ နှစ်ကြာပြီး သည္အထိ တာရှီဝမ်ချု အား ဆက်လက် ချုပ်နှောင်ထားဆဲရှိသည်။

တရုတ်နိုင်ငံအနေဖြင့် အင်အားကြီးအင်ပါရာအဖြစ် ခိုင္ခိုင္ခန္႕ခန္႕ ရပ်တည်နိုင်ခဲ့ပြီဖြစ်သော်လည်း၊ ကွန်မြူနစ်ပါတီ၏ လုပ်ဟန်က ဆန့်ကျင်သည့် အျမင္အယူအဆတို႕ကို ဖယ်ရှားရန် ခြိမ်းခြောက်နေသကဲ့သို့ တွေ့ရသည်။ သမိုင်းက ကျွန်တော်တို့ကို ေရွာင္လႊဲ၍ မရသည့် ဆန့်ကျင်ဘက်သဘောတို့အကြောင်း သင်ကြားပေးခဲ့သည်။ အာဏာသည် ခုခံဆန္႕က်င္မႈကို ဖြစ်ပေါ်စေသည်။ နိုင်ငံတော်က ျပည္သူလူထု၏ ဆန္ဒသဘောထားကို သူ႕ဘက္သို႕ တိမ်းညွတ် လာစေရန် ဆောင်ရွက်နေစဉ်တွင် ျပည္သူလူထုက ကြောက်ရွံ့စိုးထိတ် သံသယစိတ်ဖြင့် ယင်းဆောင်ရွက်ချက်ကို ရင်ဆိုင်ကြရသည်။ အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသည် ထိုသင်္ခန်းစာကို သင်ယူလေ့လာထားသည်။ လက္နက္အင္အားကို အားကိုးလိုစိတ် ပေါ်လာတိုင်း ထိုသင်္ခန်းစာကို ပြန်လှန်သင်ယူလေ့လာမြဲဖြစ်သည်။

ကျွန်တော် ရံဖန်ရံခါ နယ်စပ်ဒေသ များသို့ ခရီးသွားလေ့ရှိသည်။ နယ်စပ်ဒေသများသို့ သွားရောက်သည့် ရည်ရွယ်ချက်မှာ အာဏာအပြည့်အဝကျင့်သုံးမှုနှင့် ခုခံဆန်ကျင်အင်အားပြင်းထန်မှုတို႕ကို အထင်ရှားဆုံး တွေ့ရတတ်သဖြင့် ဖြစ်သည်။ ထို့ပြင် တရုတ်နိုင်ငံအနေဖြင့် အကူ အညီကင်းမဲ့နေသည့် သူ႕ႏိုင္ငံသားတို႕အေပၚ မည္သို႕မည္ပုံဆက္ဆံသည္ကို ထင်ထင်ရှားရှားမြင်တွေ့နိုင်၍လည်း ဖြစ်သည်။ ၎င်းအပြင် ပင်မရေစီးဖြစ်သော ‘ဟန်တိုင်းရင်းသား’ တို႕၏ ယဉ်ကျေးမှု ထုံးဓလေ့များ၏ အပြင်ဘက်တွင်ရောက်ရှိနေသည့် တရုတ်နိုင်ငံသားတို့အခြေအနေကို သိလို၍လည်း ဖြစ်သည်။ အထူးသဖြင့် ပဒေသရာဇ်ခေတ် တွေးခေါ်မြော်မြင်ပုံကို ဖေါ်ပြနိုင်သည့် ေနရာဟူ၍၊ နယ်စပ်ဒေသများထက် ပိုကောင်းသော နေရာမရှိသောကြောင့်လည်း ဖြစ်သည်။ မန်ချူးမင်းဆက်တို့ အောင်နိုင်ခဲ့ပြီးနောက် မော်စီတုန်းက ပြန်လည်သိမ်းယူနိုင်ခဲ့ သည့် အဆိုပါနယ်စပ်ဒေသများ၏ အကျယ်အဝန်းသည် အနည်းဆုံး တရုတ်ပြည် တစ်ပြည်လုံး၏ ေလးပုံတစ္ပုံခန္႕ရွိ သည်။ ဆိုဗီယက်အုပ်ချုပ်မှုအောက်ရှိ ဗဟိုအာရှဒေသများ၌ သူတို့ရှိနေသကဲ့သို့ တရုတ် ကွန်မြူနစ်ပါတီ ခေါင်းဆောင် များသည် စိုးရိမ္ထိတ္လန္႕စြာ နေကြရသည်။ ပုန္ကန္ထၾကြကာ ခွဲထွက်လိုသောအခြေအနေများ အမြဲလိုရှိနေသောကြောင့် ဖြစ်သည်ဟု ဆိုသည်။ ၂၀၁၆ ခုနှစ် အောက်တိုဘာလတွင် ကျွန်တော်သည် တိဘက်ဗုဒ္ဓဘာသာဝင်များ အခြေချနေထိုင်ရာ လရွန်းဂါး (Larung Gar) သို႕ တိတ်တဆိတ် သွားရောက်လေ့လာခဲ့သည်။ ရဟန်းတော်များနှင့် သီလရှင်များ၏ နေအိမ် အဆောက်အဦးများကို တရုတ်အစိုးရအမိန့်ဖြင့် ျဖိဳခ်ဖ်က္ဆီးပစ္သည္ကို စောင့်ကြည့်ခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ စင်ကျန်ပြည်နယ်၏ နေရာဒေသအချို့တွင် ယွီဂါတိုင်းရင်းသားများ(Uighurs) နေထိုင်ကြပြီး၊ အကြမ်းဖက်မှုနှင့် ဖိနှိပ်မှုများကြောင့် အခြေအနေ မွာ ပိုမိုတင်းမာပြင်းထန်သည်ဟု ဆိုနိုင်သည်။ ယွီဂါတို့သည် အစ္စလမ်အယူဝါဒအပေါ် ကန့်သတ်ချုပ်ချယ်မှုများကို အေးငြိမ်းစွာ ဆန္ဒပြကြသည်။ စင်ကျန်ပြည်နယ်တွင် မုတ်ဆိတ်အရှည်ထားခြင်းနှင့် မ်က္ႏွာဖုံး အပြည့်ဖုံးကွယ်ခြင်း တို႕ကို ပိတ်ပင်တားမြစ်ထားသည်။ လျှို့ဝှက်စောင့်ကြည့် ကင်မရာများလည်း နေရာအနှန့်တတ်ဆင်ထားသည်။ ကျွန်တော် တရုတ်ပြည်သို့ နောက်ဆုံးအခေါက် သတင်းလိုက်ရန် သွားခဲ့စဉ် တရုတ်ပြည် အနောက်ဖက်ဖျား သဲကန္တာရထဲရှိ ပိုးလမ်းမ ေပၚမွ ကက်ရှ်ဂါ (Kashgar) ဆိုသည့် အိုအေစစ် မြို့ကလေးသို့ရောက်ခဲ့သည်။ အနက်ရောင်ဝတ်စုံဖြင့် ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင် ၅ ဦးက လူငယ် ၂ ဦးကို အကြမ်းဖက်မည့် ဟန်ပန်ဖြင့် ၀ိုင်းထားသည်ကို လူသွားစင်္ကြန်တွင် တွေ့ရသည်။ ယွီဂါတိုင်းရင်းသား လူငယ္က သူ့မှတ်ပုံတင် (ID)ကဒ္ကို ထုတ်ပြ သည်။ ရဲတပ်သားများသည် သူတို႕ စစ်ကြောနေသူမှာ သူတို႕အထဲမွ အရပ်ဝတ် ရဲတစ်ယောက်ဖြစ်သည်ကို သိပုံမရ။

နောက်ပိုင်းတွင် ကျွန်တော်နှင့် ကျွန်တော့်လုပ်ငန်းအဖေါ်တို့ သိရှိခဲ့ရသည်မှာ၊ စစ်ဆေးခြင်းခံရသူ၏ အမည်မှာ ‘ရီဇတ် ယူဆွတ်’ ဖြစ်သည်။ သူ့အား ကျွန်တော်တို့ကို နောက်ယောင်ခံလိုက်ကြည့်ရန် တာဝန်ပေးထားသည်ဟု သိရသည်။ ကက်ရှ်ဂါမြို့ ဟိုတယ်မှ ကျွန်တော်တို့ ထွက်လာစဉ်မှစတင်၍ နောက်ယောင်ခံခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။ ခရီးစဉ်အစပိုင်း ကတည်း က သူတို့ နှစ်ယောက် (တစ်ဦးက ယွီဂါလူမျိုး၊ နောက်တစ်ဦးက ဟန်လူမျိုး) သည် ကျွန်တော်တို့အား စောင့်ကြည့်ခိုင်း ထားသည့် ရဲအဖွဲ့ဝင်များ ဆိုသည်ကို ရိပ်မိပါသည်။ ကျွန်တော်တို့က မြို့တော်အဟောင်းကို ပြန်လည်မွမ်းမံတည်ဆောက် ထားသော နံရံအမြင့်ပေါ်သို့ လှေကားထစ်များအတိုင်းတက်၍ ဓါတ်ပုံရိုက်နေကြစဉ် နံရံအောက်ခြေမှ ကျွန်တော်တို့ကို စောင့်ကြည့်နေသော အရပ်ဝတ်ရဲ နှစ်ယောက်အား ကင်းလှည့်နေသည့် ယူနီဖေါင်းဝတ်ရဲများက စစ်ဆေးခဲ့ခြင်းဖြစ်သည်။

ခနအကြာ ကျွန်တော်တို့ အောက်ဆင်းလာသောအခါ ကင်းလှည့်ရဲများက ကျွန်တော်တို့ကို သတိပြုမိသွားသည်။ သူတို့က ကျွန်တော့် မှတ်ပုံတင်ကဒ် ပြရန်တောင်းသည်။ ဖြစ်ချင်တော့ ကျွန်တော်၏ နိုင်ငံကူလက်မှတ်ကို သတင်း ထောက်ဗီဇာ သက်တမ်းတိုးရန် ဘေဂျင်းရှိ ဗီဇာစစ်ဆေးရေးဌာနတွင် ထားခဲ့သည်။ ဗီဇာဌာနက ကျွန်တော်အား ယာယီ သက်သေခံ စာရွက်တော့ ပေးထားသည်။ ထိုစာရွက်ကလည်း ဟိုတယ်၌ ကျန်နေရစ်သည်။ ထို့ကြောင့် ကျွန်တော့်တွင် အသိအမှတ်ပြု ID ကဒ် မရှိ ဖြစ်နေသည်။

ဤသို့ဖြင့် ကျွန်တော်နှင့် ဓါတ်ပုံဆရာ Gilles Sabrié ၊ သတင်းသုတေသန အရာရှိ Vanessa Piao တို့ ရဲကားပေါ် တက်ခိုင်းကာ ဖမ်းဆီးထိန်းသိမ်းခံခဲ့ရသည်။ နယူးယော့ခ်တိုင်းမ် သတင်းစာ၏ ဘေဂျင်းသတင်းဌာန တာဝန်ခံအဖြစ် နောက်ဆုံးအကြိမ် သတင်းလိုက်ခဲ့စဉ် က အတွေ့အကြုံဖြစ်သည်။ တရုတ်နိုင်ငံ၏ နယ်စပ်ဒေသဖြစ်သော ကက်ရှ်ဂါမြို့သို့ ကျွန်တော်၏ ပဉ္စမအကြိမ်မြောက် ခရီးလည်းဖြစ်သည်။ ကက်ရှ်ဂါမြို့ တရုတ်အာဏာပိုင်တို့သည် လုံခြုံရေးစည်းမျဉ်း စည်းကမ်းကို တင်းတင်းကြပ်ကြပ် ကိုင်တွယ်ထိန်းချုပ်နေသည်ကို တွေ့ခဲ့ရသည်။ ယွီဂါလူမျိုးများ (အများစုမှာ ဆွန်နီ မူစလင်) ၏ ဘာသာရေး ဝတ်ပြုကိုးကွယ်မှု ဓလေ့ထုံးစံများကိုလည်း ကန့်သတ်တားမြစ်ထားသည်။

လမ်းများပေါ်တွင် ပုံမှန် ကင်းလှည့်နေသော ရဲတပ်ဖွဲ့ဝင်များကို တွေ့ရသည်။ စားသောက်ဖွယ်ရာရောင်းသည့် ကားများနှင့် သဏ္ဍာန်တူသော ရွေ့လျားရဲစခန်းများလည်း တွေ့ရသည်။ ရဲအရာရှိများသည် ယွီဂါလူမျိုးများအား အသိအမှတ်ပြု ID ကဒ် ရှိ/မရှိ စစိစစ်နေကြသည်။ ၁၉၉၉ ခုနှစ်တွင် ကျွန်တော် ပထမဆုံးအကြီမ် ကက်ရှ်ဂါသို့ရောက်ခဲ့စဉ်က၊ အမျိုးသမီးများသည် မျက်နှာအပြည့် မျက်နှာဖုံးဝတ်ဆင်ထားသည်။ ယခုတွင်မူ မျက်နှာဖုံးဝတ်ဆင်သူများ မရှိတော့။ အသက်အရွယ်ကြီးရင့်သူ များနှင့် ပါကစ္စတန်ကုန်သည်များလောက်သာ မုတ်ဆိတ်အရှည် ထားသည်ကို တွေ့ရတော့သည်။

အရေးကြီးသည့် ရှေ့ဆောင်လမ်းပြဒေသမှာ ရှေးက ဗြိတိသျှကိုလိုနီဖြစ်ခဲ့ဖူးသော ဟောင်ကောင်ဖြစ်သည်။ ကျွန်တော့် မိဘများသည် ဟောင်ကောင်မှတဆင့် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စုသို့ရွှေ့ေြပာင်းအခြေချခဲ့သူများဖြစ်သည်။ တရုတ်ပြည် အနောက်ဖက်ဖျားဒေသမှာကဲ့သို့ပင် အရှေ့ဖက်ဖျားဖြစ်သည့် ဟောင်ကောင်တွင်လည်း တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီ၏ ကန့် သတ်ချုပ်ချယ်မှုများ ရှိသည်။ ကျောင်းသားများ၊ နိုင်ငံရေးသမားများနှင့် ဟောင်ကောင်ဒေသခံပြည်သူများ၏ အုပ်ချုပ်ရေး အပေါ် ဝေဖန်သံများ ငြိမ်သက်သွားစေရန် ပါတီက လုပ်ဆောင်သည်။ လျှို့ဝှက်ပုလိပ်များက စာအုပ်ရောင်း သူများကိုပင် အဓမ္မဖမ်းဆီးခေါ်ဆောင်သွားခြင်းများ ရှိခဲ့သည်။ သို့ရာတွင် ထိုကဲ့သို့သော လုပ်ရပ်များကြောင့် ပို၍လူထုဆန့်ကျင်မှုခံရ သည့်အပြင် ဟောင်ကောင် နှင့် ကန်တုန် ဒေသခံများအဖြစ် အသိအမှတ်ပြုမှု ပိုမိုခိုင်မာလာသည်ကိုတွေ့ရသည်။ ထို့ပြင် ထိုင်ဝမ်နိုင်ငံသားများအကြား၌ ဟောင်ကောင်နှင့်ကန်တုန်ဒေသသားတို့က ဘေဂျင်းသားဟု အထင်ခံရမည်ကို ကြောက် ကြသည်။ ထိုင်ဝမ်သည် ကိုယ်ပိုင်အုပ်ချုပ်ရေးဖြင့် ရပ်တည်နေသော ကျွန်းနိုင်ငံဖြစ်နေပြီး၊ တရုတ်ကွန်မြူနစ်ပါတီက ပြန်လည်စိုးမိုးရန် ဆန္ဒပြင်းပြလျှက်ရှိသည်။

သို့ရာတွင် ကွန်မြူနစ်ပါတီ၏ အုပ်ချုပ်ရေးနည်းလမ်းများ ထိုကျွန်းအပေါ်၌ ဆက်လက်သက်ရောက်ရန် မရှိပေ။ အထူး သဖြင့် တရုတ်နိုင်ငံသားများနှင့် တရုတ် အသင်းအဖွဲ့က ပါတီအပေါ် ယုံကြည်မှု ကျဆင်းနေ၍ ဖြစ်သည်။ ပါတီ၏ နိုင်ငံတကာဆိုင်ရာ မူဝါဒများကလည်း သြစတြေးလျား မှ ဂါနာ အထိ ကျယ်ပြန့်သော ရေခြားမြေခြားမှ တရုတ်လူမျိုးများ ၏ ဆန့်ကျင်ရေး မီးလျှံကို ပိုမို တောက်လောင်စေဖို့ ဖြစ်နေသည်။

လက်ရှိ တရုတ်နိုင်ငံက စစ်အင်အားနှင့် စီးပွားရေးအင်အား တောင့်တင်းခိုင်မာမှုတို့ကို တရုတ်ပြည်၏ တန်ဖိုးဟု ယူဆနေ သည်။ အကယ်၍သာ တရုတ်နိုင်ငံအနေဖြင့် အတွေးအမြင်အယူအဆဆိုင်ရာ ဒဿနများ၊ ကျင့်ဝတ်နှုန်းစံများနှင့် ယဉ်ကျေးမှု ဓလေ့ထုံးတမ်းများကိုသာ တရုတ်ပြည်၏ အခြေခံ တန်ဖိုးအဖြစ် သတ်မှတ်ခဲ့ပါက တရုတ်နိုင်ငံသာများနှင့်တကွ ကမ္ဘာအတွက်ပါ အကျိုးပြုပေလိမ့်မည်။ ထင်ရှားကျော်ကြားခဲ့သော ရှေးဘုရင်ဧကရာဇ် မင်းဆက်များ၏ လက်အောက်တွင် တရုတ်ပြည် ဆက်လက်တည်ရှိနေခဲ့လျှင် ယခုအခြေအနေထက် ပိုမို၍ လွတ်လပ် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မည်ဟု ထင်မိသည်။

သို့သော်လည်း ယခုအခါတွင်မူ ကွန်မြူနစ်ပါတီက တရုတ်ပြည်အား စစ်လက်နက်စွမ်းအားကြီးမားမှုကို ဆုပ်ကိုင်လျှက် ဖိနှိပ်စိုးမိုးထားပေသည်။ ဤပုံအတိုင်းဆိုလျှင် ကမ္ဘာ့နိုင်ငံရေးစင်မြင့်ထက်တွင် အမေရိကန်ပြည်ထောင်စု၏ ပွင့်လင်း လွတ်လပ်သော လစ်ဘရယ်နိုင်ငံရေးလွှမ်းမိုးမှု တဖြည်းဖြည်း မှေးမှိန်လာဖွယ်ရှိပေသည်။ ဤနည်းအားဖြင့် ကြီးကျယ် ခန်းနား ထည်ဝါသော ကမ္ဘာကြီး၏ ပုံရိပ်ကို ဖေါ်ဆောင်နိုင်ဖွယ် မရှိပေ။ ၎အစား ကျွန်တော်တို့၏ ရှေ့အနာဂတ်တွင် ဟာလာဟင်လင်း ဗလာကျင်းနေသော သုညတ္တပုံရိပ်ကိုသာ မြင်ရဖွယ်ရှိပေသည်။။။

၂၀၁၉ ခုနှစ်၊ ဒီဇင်ဘာလထုတ် (ခေတ်ရနံ့မဂ္ဂဇင်း)၌ ဖေါ်ပြသည့် ဆောင်းပါး။

ရည်ညွှန်း။
- A Chinese Empire Reborn By Edward Wong (New York Times, January 5, 2018)
- Dodging Chinese Police in Kashgar, a Silk Road Oasis Town By Edward Wong (New York Times, July 19, 2017)