ကိုသန်းလွင် - ချီလီ နိုင်ငံ၏ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေ

(မိုးမခ) နိုဝင်ဘာ ၁၊ ၂၀၂၀

(၁)

ယခုလ အောက်တိုဘာ ၂၅ ရက်နေ့တွင် ချီလီနိုင်ငံ၌ ဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံအခြေခံဥပဒေသစ်ကို ရေးဆွဲသင့် သည် (သို့) မရေးဆွဲသင့်ဆိုသည်ကို ပြည်သူဆန္ဒမဲကိုကောက်ခံခဲ့ပါသည်။ ပြည်သူ ၇၈ % ကျော်က ဖွဲ့စည်းပုံ ဥပဒေအသစ်ရေးဆွဲရန် ထောက်ခံခဲ့ကြသည်ဟုမြို့တော် စံတီရာဂို ကသတင်းများကဆိုပါသည်။ နိုင်ငံအများ အပြားမှပြည်သူများသည်လည်း ထိုသို့လုပ်ဆောင်သင့်ပါသည်။ လက်ရှိ ချီလီနိုင်ငံ၏ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေကို ၁၉၈၀ ခုနှစ် ဗိုလ်ချုပ်ကြီး ပီနိုရှေး (Augusto Pinochet) လက်ထက်ကရေးဆွဲခဲ့ပြီးစစ်တပ်ကို အကာအကွယ် ပေးကာ နိုင်ငံရေးဆိုင်ရာအတိုက်အခံ ပြုခြင်းကို လက်မခံဘဲ အနှစ် ၄၀ မျှရှည်ကြာခဲ့ပါပြီ။

ချီလီနိုင်ငံ၏အာဏာရှင်စနစ်ကိုတော်လှန်သောအတိတ်ကာလရှိခဲ့ခြင်းမှာ အဆန်းမဟုတ်ပါ။ မကြာသေးမှီ ကမှ ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံဖြစ်လာကြသောတောင်ကိုရီးယား၊ အင်ဒိုနီးရှားနှင့် တူရကီနိုင်ငံတို့မှာနှစ်များစွာ (သို့) ဆယ် စုနှစ်ပေါင်းများစွာစစ်အာဏာရှင်များရေးဆွဲခဲ့သော ဖွဲ့စည်းပုံဥပဒေနှင့်နေခဲ့ကြပါသည်။ နိုင်ငံ ၇၅ ကျော်တွင် ၃ ပုံ ၂ ပုံ ကျော်တို့တွင်တစ်နည်းနည်းနှင့်ဒီမိုကရေစီစနစ်သို့ ဒုတိယကမ္ဘာစစ်အပြီးတွင်စတင် ပြောင်းလဲခဲ့ကြပါသည်။ ထို နိုင်ငံများ၏ဖွဲ့စည်းပုံဥပဒေများမှာ သွားတော့မည့် အာဏာရှင်များကရေးဆွဲခဲ့ကြခြင်းဖြစ်ပါသည်။ အာဂျင်တီး နား ကဲ့သို့သော နိုင်ငံတွင်သာ ဒီမိုကရေစီစနစ်နှင့်အာဏာရှင်စနစ် မကြာခဏပြောင်းလဲခြင်း (Flip-Flop) ရှိခဲ့ပြီး ထိုနိုင်ငံအားလုံး သွားနေကြသည်မှာ အာဏာရှင်ရေးသောဖွဲ့စည်းအုပ်ချုပ်ပုံအခြေခံဥပဒေကိုအခြေခံကြပါသည်။

(၂)

အာဏာရှင်စနစ်၏အဓိကလက္ခဏာမှာ လူအချင်းချင်းမညီမျှခြင်းနှင့် စိတ်တွင်လိုလားနှစ်သက်ခြင်းမရှိဘဲ လက်ခံထားရခြင်းတို့ဖြစ်ပါသည်။ အာဏာရှင်တို့ရေးဆွဲခဲ့သော ဖွဲ့စည်းပုံနှင့်ဒီမိုကရေစီနိုင်ငံဖြစ်နေရခြင်းမှာ နိုင်ငံ ရေးပေါ်လစီမှာအားကိုး၍မရနိုင်ခြင်း၊ ပေါ်လစီရေးဆွဲရာတွင်ပြည်သူများမပါခြင်းဟူ၍အားနည်းချက်ရှိနေပါသည်။ ချမှတ်သောပေါ်လစီများမှာ ခေတ်ဟောင်းကလူတစ်စုကိုသာဦးစားပေးထားပြီး သာမန်ပြည်သူတို့အပေါ်ထည့် သွင်းစဉ်းစားထားခြင်းမရှိသည်ကိုတွေ့ရပါသည်။ ချီလီနိုင်ငံတွင်မညီမျှမှုများမှာ ပီနိုရှေးလက်ထက်က အတိုင်းပင် ဖြစ်ပါသည်။ ချမ်းသာသူတို့သာနိုင်ငံ၏အသီးအပွင့်များကိုခံစားရပါသည်။ ပီနိုရှေးနှင့်အဆက်အသွယ်ရှိ နေသူတို့ သာအခွင့်အရေးများရနေခြင်း၊ (Insider Privatization) သူနှင့်သင့်တော်နီးစပ်သူများသာ အစိုးရကစွန့်လိုက် သောပစ္စည်းများကိုခံစားခွင့်ရှိကြပါသည်။

ချီလီနိုင်ငံတွင် ဈေးကွက်စီးပွားရေးစနစ်ကိုကျင့်သုံးနေသည်မှာ အနှစ် ၄၀ ရှိခဲ့ပြီး တည်ငြိမ်သော၊ တိုးတက် သောနိုင်ငံအဖြစ်ဒေသအတွင်းတွင်ဂုဏ်ရှိခဲ့ပါသည်။ သို့ပါသော်လည်း ယခင်နှစ်ဆောင်းရာသီက တစ်နိုင်ငံလုံး တုန်လှုပ်ခြောက်ချားသွားလောက်အောင် ဆန္ဒပြပွဲများကျင်းပခဲ့ကြပါသည်။ ထိုအချိန်မှစ၍ တစတစအခြေအနေ များယိုယွင်းပျက်စီးလာခဲ့ပါသည်။ ယခု Covid-19 ဖြစ်ပွားချိန်တွင်အစိုးရ၏အကိုင်အတွယ်ညံ့ဖျင်းမှုကြောင့်ချီလီ နိုင်ငံမှာရောဂါဖြစ်ပွားရာ (Hot Spot) သဖွယ်ဖြစ်ခဲ့ရပါသည်။

ချီလီနိုင်ငံ၏စီးပွားရေးလုပ်ငန်းရှင်ကြီးဘီယီယံနာသမ္မတကြီး ပီနာရာ (Sabastian Pinera) မှာအောက်ခြေ ဆင်းရဲသား များနှင့်အလှမ်းကွာဝေးကာအဆက်အသွယ်ပြတ် နေခဲ့ပါသည်။ ရောဂါသည် ဆင်းရဲ၍လူနေထူထပ် သောရပ်ကွက်များ တွင်ပြန့်ပွားခဲ့ပြီး ကျန်းမာရေးဝန်းဆောင်မှု ချို့ငဲ့ခြင်း ကြောင့် အချို့မှာ မိမိအိမ်တွင် လူနာအ တွက်နေရာမရှိခြင်းတို့ဖြစ်ခဲ့ရပါသည်။

ယခုမဲပေးခြင်းမှာ ချီလီနိုင်ငံ၏ခေါင်းဆောင်ပိုင်းကို လူထုနှင့်ပိုမိုနီးစပ်စေရန်ဆောင်ရွက်မှုလည်း ဖြစ်နိုင် ပါသည်။ ဗဟိုမှအုပ်ချုပ်မှုကိုလျှော့ချပြီး ပေါ်လစီရေးဆွဲရာတွင်ပြည်သူတို့၏ အသံကို နေရာပို၍နားထောင်ရမည် ဖြစ်ပါသည်။ ပြည်သူတို့၏အဓိကဆောင်းဆိုချက်များဖြစ်သည့် အချက်များကိုသေချာစေ့ငု လေ့လာ၍ တတ်နိုင် သမျှ ပြည့်ဝအောင်ဆောင်ရွက်ပေးရန်လိုအပ်သည်။

အုပ်ချုပ်သည့်အစိုးရကလည်းဤသို့သောတောင်းဆိုချက်များကိုမျှော်လင့်ထားပြီးဖြစ်ပါသည်။ တက်ကြွ သူများ၏အမြင်တွင် အစိုးရသည် ရောဂါဖြစ်ပွားခြင်းကိုအကြောင်းပြု၍ အတိုက်အခံတို့အပေါ်ပိုမိုဖိနှိပ်ခြင်း ဘာမှ လုပ်၍မရအောင်ပြုလုပ်နေသည်ဟုပြောပါသည်။ လွန်ခဲ့သော၂ ပါတ်ကလုံခြုံရေးတပ်ဖွဲ့ဝင်များသည် တံတားပေါ် မှဆယ်ကျော်သက်အရွယ်လူငယ်တစ်ဦး ကိုတွန်းချနေသည့် ဗွီဒီယိုတစ်ခုမှာ အတိုက်အခံတို့အကြားတွင် ပြန့်နှံ့ သွားခဲ့သည်။ ရဲတို့၏ ဆန္ဒပြသူများအပေါ် သဘောထားသည်ပိုမို၍ပေါ်လွင်သွားစေသည်။

အာဏာရှင်တို့ကဖွဲ့စည်းပုံဖြင့် ပြည်သူတို့ကိုဘေးသို့ရောက်အောင်တွန်းပို့နိုင်သည်ကို အထင်အရှားပြခဲ့ ပြီး ဖြစ်ပါသည်။ ၁၉၉၀ အာဏာလွှဲပြောင်းပေးစဉ်က စစ်တပ်နှင့်သူ၏နောက်လိုက်များအကျိုးကိုကာကွယ်ဖို့ကို အစီ အစဉ်သေချာချထားပြီးဖြစ်ပါသည်။ ဆီးနိပ်လွှတ်တော်တွင်စစ်တပ် အရာရှိကြီးများကိုနေရာပေးခဲ့ပါသည်။ စစ်ဘက်ကသာ စစ်တပ်ဦးစီးချုပ်ကို ရွေးချယ်နိုင်သည်။ ကြေးနီစီမံကိန်းဝင်ငွေ၏ ၁၀% ကို စစ်တပ်ဘတ်ဂျက် အတွက် ရာထားပြီးဖြစ်သည်။ ပီနိုရှေးနှင့် ဂျင်နရယ်များကို သူတို့ဘာဘဲလုပ်ခဲ့လုပ်ခဲ့ လွှတ်ငြိမ်းချမ်းသာခွင့်ပေးခဲ့ သည်။ စစ်တပ်နှင့်သဘောထားပျော့ပြောင်းသူများ၏ ပါတီကိုဦးစားပေးထားပြီး လက်ဝဲယိမ်းပါတီများကို တရား မဝင် (Ban) အောင်ပြုလုပ်ထားသည်။

ထို့နောက် ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေကို ကြိမ်ဖန်များစွာပြင်ဆင်ခဲ့ကြပါသည်။ ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွင် စစ်တပ်ကို အရပ်သားအုပ်ချုပ်မှုအောက်သို့ရောက်အောင်ပြောင်းခဲ့ကြသည်။ လွှတ်တော်ထဲမှစစ်တပ်အတွက် ဆီးနိပ်နေရာ ကို ပယ်ဖျက်ခဲ့သည်။ သို့သော်မှုလအခြေခံအချက်များက မပြောင်းလဲရသေးပါ။ အများအားဖြင့် ဆန္ဒပြသူများက တောင်းဆိုကြသည်မှာ အထူးအဆန်းမပါပါ။ (bread and buther issue) များဖြစ်ကြပါသည်။ လစာနှုန်းတိုး မြှင့်ပေးရေး၊ အမျိုးသမီးများ အခွင့်ရေးတန်းတူဖြစ်ရေး၊ ကျန်းမာရေးအသုံးစရိတ်တိုးမြှင့်ရေး၊ ပင်စင်စနစ်ပြုပြင် ရေး၊ တိုင်းရင်းသားများအခွင့်အရေးတန်းတူဖြစ်ရေး၊ သွားလာမှုလွယ်ကူစေရန်ဆောင်ရွက်ပေးရေး၊ အခမဲ့ပညာ ရေး ဖြစ်ရေး၊ နိုင်ငံရေးတွင် ပြောပိုင်ဆိုပိုင်ခွင့်ရှိရေး၊ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုကိုဖိတ်ခေါ်ရန်နှင့် လူနေမှုဘဝတည်ငြိမ်ရေးစ သည် တို့ဖြစ်ကြပါသည်။

ထိုလိုလားချက်များပြည့်ဝရေးမှာ ဖွဲ့စည်းပုံအခြေခံဥပဒေကိုပြင်မှဖြစ်နိုင်ပါလိမ့်မည်။ ဗိုလ်နေမြဲကျားနေမြဲကို လက်သင့်မခံနိုင်၊ ကွန်ဂရက်နှင့်အစိုးရတို့ကို (Approval Rating) မှာ ၂၀% ပင်မပြည့်ပါ။ လွှတ်တော်အတွင်းသို့ ပြည်သူများရောက်ပါမှ နိုင်ငံအကျိုးကို ပိုမိုထိန်းကျောင်းသွားနိုင်လိမ့်မည်ဟုယုံကြည်ပါသည်။ ပြုပြင်ရေးလုပ်ငန်း များလုပ်ခြင်းကြောင့် ချီလီနိုင်ငံ၏ဒေသတွင်းစီးပွားရေးလုပ်ငန်းများကိုထိခိုက်စရာမရှိပါ။ ပိုမို၍ပျော်ရွှင်သော၊ ကျန်းမာရေး ကောင်းသောလုပ်သားထုကို ဖန်တီးနိုင်မည်ဖြစ်သည်။ ကမ္ဘာတွင် အရေးကြီးဆုံးနှင့်သက်တမ်း အရှည်ဆုံး ဆွီဒင်နှင့် ဒိန်းမတ် ကဲ့သို့ ဒီမိုကရေစီများတွင်လည်း အာဏာရှင်တို့ ရေးဆွဲသောဖွဲ့စည်းပုံကို ပြုပြင် တော်လှန်၍ တိုးတက်ခဲ့ကြခြင်းဖြစ်ပါ သည်။

သို့သော် ဤနည်းလမ်းမှာ အန္တာရာယ်များအထိုက်အလျောက်ရှိပါသည်။ ပထမဆန္ဒခံယူပွဲကို ဧပြီလတွင် ကျင်းပရန်စီစဉ်ထားခဲ့ကြသော်လည်း မလုပ်ဖြစ်ဘဲ ဆွေးနွေးပွဲသာဖြစ်ပေါ်ခဲ့ပါသည်။ လက်ဝဲလက်ယာမှဤနည်း လမ်းတခုလုံးကို ပျက်စီးသွားအောင် အမြဲကြိုးစားနေခဲ့ကြပါသည်။ ဤကဲ့သို့အနှောင့်အယှက်များကိုကြိုတင်ပြင် ဆင်ထားခဲ့ကြသော ဆန္ဒပြသူများကထောင်ပေါင်းများစွာသော (Town Hall) တွေ့ဆုံပွဲများကို ကျင်းပခဲ့ကြပါ သည်။ ဂရပ်ဖစ်အပ် နှင့် တေးဂီတဖြေဖျော်ပွဲများဖြင့် ထိုအစည်းအဝေးပွဲများကို ဝေဆာအောင်ကျင်းပခဲ့ကြပါ သည်။ ထိုအထဲတွင်အမျိုးသမီးများလည်းပါဝင်ပြီး ၄င်းတို့အသံကိုလူတိုင်းကြားနိုင်ကြပါသည်။

အခြားနိုင်ငံများမှ အာဏာရှင်တို့ရေးဆွဲသော ဖွဲ့စည်းပုံနှင့်ပိတ်မိနေသောနိုင်ငံများတွင် ချီလီ ၏အတုကိုယူ သင့်ပါသည်။ ကိုလံဘီယာသည် သူ၏ ဖွဲ့စည်းပုံဥပဒေကို ၁၉၉၁ ခုနှစ်တွင်စွန့်ပစ်နိုင်ခဲ့ပါသည်။ ပြဿနာအများ အပြားရှိနေသေးသော်လည်း ဤ (Document) သည်ပြဿနာဖြေရှင်းရာ၌ အသုံးဝင်လာပါသည်။ မြေယာကိစ္စ များတွင် ယခင်ကဘေးဖယ်ခံရသောပြည်သူများမှာမိမိတို့ရပိုင်ခွင့်ကိုတောင်းဆိုနိုင်ကြပါသည်။(Tutela System ခေါ် တရားဝင် ဖေါင် ဖြည့်၍ တောင်းဆိုနိုင်သောနည်းလမ်းများပေါ်ပေါက်ခဲ့ပါသည်။

ကျူနီးရှားမှာ ၄င်း၏အာဏာရှင်တို့ရေးဆွဲခဲ့သော ဥပဒေကို ၂၀၁၄ ခုနှစ်တွင်ပယ်ဖျက်နိုင်ခဲ့ကြပါသည်။ အလားတူ ယခင်ဆိုဗီယက်နှင့် ပါတ်သတ်ခဲ့သည့် ဘူလ်ဂေးရီးယား၊ ချက်ရီပတ်ဗလစ်နှင့် ဂျော်ဂျီယာတို့တွင် ဒီမိုကရေစီဘက်သို့တက်လှမ်းနိုင်ကြပါပြီ။ ဟန်ဂေရီတွင်ဝန်ကြီးချုပ် အော်ဘင် (Viktor Orban) က ဤနည်း လမ်းတစ်ခုလုံးကို သူ့အလိုကျပျက်စီးသွားအောင် (Hijack) လုပ်ခဲ့ပါသည်။

(၃)

ချီလီကနည်းလမ်းများအောင်မြင်သည်ကို တစ်ကမ္ဘာလုံးကစောင့်ဆိုင်းကြည့်ရှုနေကြပါသည်။ ဖြစ်စဉ်မှာ အာဏာရှင်စနစ်မှ ဒီမိုကရေစီ နိုင်ငံသို့ အသွင်ပြောင်းလဲသွားရေးပင်ဖြစ်ပါသည်။ ထိုနိုင်ငံများတွင် အင်ဒိုနီးရှား၊ ဂွာတာမာလာ၊ ပီရူး စသည့်နိုင်ငံများဖြစ်ပါသည်။

ကိုသန်းလွင်

Ref: Will Chile Seize True Democracy By Michael Albertus New York Time October 25/ 2020